رَؤُفٌ رَحِيمٌ\* فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُلْ حَسْبِيَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ‌.[1]

فرستاده‌اى از خود شما برايتان آمده كه سخت است بر او هر چيزى كه شما را رنج مى‌دهد. بر [هدايت‌] شما حريص است، و نسبت به مؤمنان دلسوز و مهربان است.

پس اگر از حق روى بگردانند بگو: خداوند مرا كفايت مى‌كند. هيچ معبودى جز او نيست. بر او توكل كردم و او صاحب عرش عظيم است».

نظريه‌

با بررسى مستند آرايى كه به آنها اشاره شد، روشن مى‌گردد كه هيچ يك از آنها متكى به دليل قاطعى نيست. بنا بر اين بايد گفت:

اولًا: آخرين آيه‌اى كه بر پيامبر صلى الله عليه و آله نازل شده مشخص نيست.

ثانياً: آراى ياد شده را مى‌توان به آخريّت نسبى حمل كرد؛ يعنى اين آيات در اواخر عمر پر بركت پيامبر صلى الله عليه و آله نازل شده‌اند؛ ليكن راويان آنها به دليل آن كه اطلاعات لازم در اختيارشان نبوده، هر يك تصور كرده‌اند كه آخرين آيه همان است كه آنها باور دارند.

واپسين سوره كاملِ نازل شده‌[2]

در باره واپسين سوره كاملى كه نازل شده نيز گزارش‌هاى متعددى نقل شده است:

1. سوره نصر:

«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‌\* إِذا جاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَ الْفَتْحُ‌\* وَ رَأَيْتَ النَّاسَ يَدْخُلُونَ فِي دِينِ اللَّهِ أَفْواجاً\* فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَ اسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ كانَ تَوَّاباً.

به نام خداوند رحمتگر مهربان. آن گاه كه يارى و ظفر خداوند آمد، و مردم را بينى‌

[1]. توبه: آيه 128- 129.

[2]. ر. ك: ص 52( نزول آخرين وحى قرآنى).