فصل چهارم: نمونه‌هايى از احاديث تفسيرى‌

4/ 1 آنچه اسباب نزول را روشن مى‌كند

450. امام باقر عليه السلام يا امام صادق عليه السلام‌- در باره اين سخن خدا عز و جل: «وَ كُلُوا وَ اشْرَبُوا حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ؛ بخوريد و بياشاميد تا رشته سپيد بامداد از رشته سياه [شب‌]، آشكار شود»-: در باره خَوّات بن جُبَير انصارى نازل شد. او در جنگ خندق با پيامبر صلى الله عليه و آله همراه بود. شب را با دهان روزه، به روز رساند و قبل از اين كه اين آيه نازل شود، وضعيت چنين بود كه اگر شخص روزه‌دار، شب مى‌خوابيد ديگر حق نداشت غذا بخورد. خوّات، پيش خانواده‌اش آمد و از آنان پرسيد: غذايى داريد؟

گفتند: نخواب تا برايت غذا تهيّه كنيم. او تكيه داد و خوابش برد. گفتند: خوابت برد؟

گفت: آرى. او به همين حال ماند تا اين كه صبح شد و به خندق آمد؛ ولى مدام بى حال مى‌شد. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله از كنار او گذشت. وقتى حال او را ديد، خوّات ماجرا را براى ايشان باز گفت. پس خداوند عز و جل اين آيه را فرو فرستاد: «بخوريد و بياشاميد تا رشته سپيد بامداد، از رشته سياه [شب‌]، آشكار شود».[1]

[1]. نَزَلَت في خَوّاتِ بنِ جُبَيرٍ الأَنصارِيِّ، وكانَ مَعَ النَّبِيِّ صلى الله عليه و آله فِي الخَندَقِ وهُوَ صائِمٌ وأمسى عَلى‌ تِلكَ الحالِ و كانوا قَبلَ أن تَنزِلَ هذِهِ الآيَةُ إذا نامَ أحَدُهُم حَرُمَ عَلَيهِ الطَّعامُ فَجاءَ خَوّاتٌ إلى‌ أهلِهِ حينَ أمسى‌ فَقالَ: عِندَكُم طَعامٌ؟ فَقالوا: لا تَنَم حَتّى‌ نَصنَعَ لَكَ طَعاماً فَاتَّكَأ فَنامَ. قالوا: قَد فَعَلتَ، قالَ: نَعَم، فَباتَ عَلى‌ تِلكَ الحالِ وأصبَحَ، ثُمَّ غَدا إلى الخَندَقِ فَجَعَلَ يُغشى‌ عَلَيهِ، فَمَرَّ بِهِ رَسولُ اللَّهِ صلى الله عليه و آله، فَلَمّا رَأَى الَّذي بِهِ، أخبَرَهُ كَيفَ كانَ أَمرُهُ فَأَنزَلَ اللَّهُ عَزَّوجَلَ‌« وَ كُلُوا وَ اشْرَبُوا حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ»( كتاب من لا يحضره الفقيه: ج 2 ص 130 ح 1935).