پژوهشى در باره تفسير و تأويل و تنزيل قرآن‌

واژه‌هاى «تفسير»، «تأويل» و «تنزيل»، كاربردهاى فراوانى در تبيين علوم و معارف قرآن كريم دارند. براى آشنايى اجمالى‌[1] با مفاهيم اين واژه‌ها، و تفاوت معانى آنها، ابتدا اشاره كوتاهى به معناى لغوى آنها مى‌كنيم و سپس، توضيح خواهيم داد كه مقصود از واژه‌هاى ياد شده در قرآن و حديث چيست.

واژه‌شناسىِ «تفسير»، «تأويل» و «تنزيل»

واژه «تفسير» در لغت به معناى ايضاح و تبيين است. در باره ريشه اين كلمه دو رأى وجود دارد: نخست آن كه اين واژه از مادّه «فسر» گرفته شده است. برخى «فَسْر» و «تفسير» را مترادف دانسته‌اند؛[2] اما به نظر مى‌رسد كه به دليل خصوصيت معنايى باب تفعيل- كه اغلب در معناى مبالغه و تكثير است-، واژه «تفسير» مبالغه «فَسْر» و به معناى خوب آشكار و باز نمودن هر چه بيشتر عبارات و مطالب باشد.

ديدگاه دوم آن است كه اين واژه مشتق از مادّه «س ف ر» و مقلوب آن است. اين قول علاوه بر آن كه مبتنى بر قاعده اشتقاق كبير است- كه در زبان عرب رايج است- ناشى از آن است كه برخى لغت‌شناسان، معناى اصلى مادّه «سَفْر» را كشف و آشكار شدن دانسته‌اند، با اين توضيح كه اين دو مادّه، علاوه بر لفظ در معنا نيز مشابه اند؛

[1]. براى آشنايى بيشتر با كاربرد اين واژه‌ها، مى‌توانيد به دانش‌نامه جهان اسلام مدخل‌هاى« تأويل»،« تفسير» و« تنزيل» و نيز دائرة المعارف بزرگ اسلامى مدخل« تأويل» مراجعه فرماييد.

[2]. فراهيدى، ابن دريد، جوهرى، ابن فارس و ....