نقد دليل‌

استدلال به تشابه رخدادهاى امم، به گونه‌هاى مختلف نقد شده است كه برخى از نقدها ناظر به ناتمام بودن صغرا هستند و برخى از آنها كبراى قياس را مخدوش مى‌دانند.

شكى نيست كه بسيارى از رخدادهاى امّت‌هاى گذشته مانند كشتن پيامبران، در ميان امّت اسلامى رخ نداده است. بنا بر اين نمى‌توان مفاد روايات را تطابق كامل حوادث دانست؛ بلكه بايد گفت كه تطابق اجمالى كفايت مى‌كند. تحريف نيز بر تحريف معنوى حمل مى‌شود.[1]

به نظر مى‌رسد كه مفاد روايات نبوى در خصوص تكرار حوادث امَم پيشين در مقام بيان اين نكته است كه آدميان هويّتى واحد دارند و اميال طبيعى و خواست‌هاى فطرى آنان با گذشت زمان و مكان و آمدوشد امّت‌ها تغيير نمى‌كنند. اين مطلب، دست‌كم در دو آيه آمده است: آن جا كه قرآن تأكيد مى‌كند كه بر اساس تشابه جان‌ها (روح‌ها) در ميان امّت اسلامى كسانى يافت شدند كه از پيامبر خواستند تا خداوند با آنان سخن بگويد و نشانه‌اى بر نبوّت او ارائه كند:

«وَ قالَ الَّذِينَ لا يَعْلَمُونَ لَوْ لا يُكَلِّمُنَا اللَّهُ أَوْ تَأْتِينا آيَةٌ كَذلِكَ قالَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ مِثْلَ قَوْلِهِمْ تَشابَهَتْ قُلُوبُهُمْ قَدْ بَيَّنَّا الْآياتِ لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ‌.[2]

آنان كه نمى‌دانند، گفتند: چرا خداوند با ما سخن نمى‌گويد، يا همچنين آيه‌اى براى ما نمى‌آيد؟ آنان كه پيش‌تر بودند، همانند گفته اينها را گفته بودند.

دل‌هايشان شبيه هم است. ما آيات را براى گروهى كه يقين دارند، بيان كرديم».

و بر اساس همين تشابه در جان‌هاست كه در سوره توبه تأكيد مى‌كند منافقانِ امّت اسلامى به سان منافقان امّت‌هاى پيشين، در پى تمتّعات دنيوى و فرو رفتن در لذّات‌

[1]. ر. ك: البيان: ص 221.

[2]. بقره: آيه 118.