پژوهشى در باره شمار سوره‌ها و آيات قرآن‌[1]

آنچه در نگاه ابتدايى به قرآن كريم به چشم مى‌خورد، تقسيم‌بندى ويژه و اجزايى است كه با نوع اجزاى كتاب‌هاى ديگر متفاوت است، چنان كه خود قرآن نيز به اين تجزيه و تقسيم اشاره دارد:

«وَ قُرْآناً فَرَقْناهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَى النَّاسِ عَلى‌ مُكْثٍ وَ نَزَّلْناهُ تَنْزِيلًا.[2]

ما قرآن را بخش‌بخش [بر تو] نازل كرديم تا آن را به آرامى بر مردم بخوانى».

قرآن همان گونه كه در اسلوب كلام و محتوا و زيبايى الفاظ و جملات و... با ديگر كتاب‌ها تفاوت دارد، در شكل تقسيم‌بندى نيز به گونه ديگرى است. به گفته جاحظ، خداوند، هم نام كلام خود را متمايز از نام‌هايى قرار داده است كه عرب بر سخنان خويش مى‌نهاد و هم اجزاى آن را. عرب، نام مجموع سخنان خويش را «ديوان»، اجزاى آن را «قصيده»، اجزاى قصيده را «بيت» و تناسب پايان ابيات را «قافيه» مى‌ناميد؛ ولى نام اين مجموعه «قرآن»، اجزاى آن «سوره»، و قسمت‌هاى سوره «آيه» است، چنان كه تناسب پايانى آيات را «فاصله» نام نهاده‌اند.[3]

مجموعه قرآن كريم به اعتبارهاى گوناگون به اجزاى مختلف تقسيم شده است، مانند: سوره، آيه، جزء، حزب و عُشْر. از اين تقسيمات، آنچه ريشه قرآنى دارد و در

[1]. اين پژوهش، به وسيله فاضل گرامى جناب آقاى عطاء اللَّه ميرزاده، انجام شده است.

[2]. اسرا: آيه 106.

[3]. الإتقان فى علوم القرآن: ج 1 ص 141.