روايات پيش گفته (جايگزينى آيات بر خلاف ترتيب نزول) نيز به صورت خاص و موردى و بر خلاف شيوه رايج در چينش آيات بر اساس نزول بوده است.[1]

با اين حال، برخى از محقّقان، توقيفى بودن چينش همه آيات قرآن را نپذيرفته‌اند. علامه طباطبايى با اذعان به اين كه بسيارى از سور قرآن، پيش از رحلت پيامبر صلى الله عليه و آله در ميان مسلمانان معروف بوده و نام اين سوره‌ها در احاديث پر شمارى در گزارش نماز رسول خدا به ما رسيده، بر اين باور است كه روايات و ادلّه ياد شده، توقيفى بودن ترتيب همه آيات قرآن را ثابت نمى‌كنند.[2] وى با استناد به رواياتى كه كتابت قرآن را به ترتيب نزول، گزارش مى‌كنند و جدايى هر سوره را با نزول «بسم‌اللَّه» مى‌دانند، نتيجه مى‌گيرد كه چينش قرآن در زمان پيامبر صلى الله عليه و آله به ترتيب نزول بوده است و بر اين اساس بايد آيات مكّى در سوره‌هاى مكى و آيات مدنى در سوره‌هاى مدنى باشند. روايت جمع قرآن در مصحف امام على عليه السلام كه به ترتيب نزول بوده نيز اين نظر را تأييد مى‌كند. اين در حالى است كه بر اساس روايات پرشمارِ اسباب نزول، آيات فراوانى در سوره‌هاى مدنى است كه در مكه نازل شده‌اند، يا آياتى كه در اواخر حيات پيامبر صلى الله عليه و آله نازل شده‌اند، ولى در سوره‌هاى نازل شده در آغاز هجرت قرار گرفته‌اند.

پس طبعاً اين جابه‌جايى به اجتهاد صحابه بوده است.[3]

مسئله چهارم: چگونگى توحيد مصاحف‌

در خلافت عثمان (سال 25 ق)[4] از مناطق گوناگون خبر مى‌رسيد كه تازه‌مسلمانانِ غير عرب، قرآن را با قرائت‌هاى مختلف مى‌خوانند.[5] از جمله حذيفة بن يمان (از

[1]. ر. ك: التمهيد: ج 1 ص 275.

[2]. قرآن در اسلام: ص 129- 130.

[3]. الميزان فى تفسير القرآن: ج 12 ص 125.

[4]. المرشد الوجيز، ص 58؛ مباحث فى علوم القرآن: ص 83؛ تاريخ قرآن، راميار: ص 435.

[5]. ر. ك: فتح البارى: ج 9 ص 14؛ مناهل العرفان: ج 1 ص 184- 185؛ تاريخ قرآن، معرفت: ص 96- 99.