مى‌كرد،[1] بر پوست، استخوان‌هاى پهن شتر يا گاو (مانند كتف و دنده‌ها)، برگ خرما و يا سنگ‌هاى پهن سفيد مى‌نوشتند[2] و نسخه‌اى از آن را در خانه پيامبر صلى الله عليه و آله و نسخه‌اى را نزد خود نگه مى‌داشتند.[3] بر اساس گزارشى از زيد بن ثابت، وى پس از فراغت از نوشتن وحى به املاى رسول خدا، نوشته خود را به دستور پيامبر صلى الله عليه و آله براى آن حضرت مى‌خوانده است.[4]

شمار كاتبان‌

پيامبر صلى الله عليه و آله براى اجراىِ امور ديوانى، ادارى و كتابت وحى، كاتبان و منشيانى داشت كه منابع مختلف، در گزارش عده آنان همخوانى ندارند. يعقوبى (بدون تفكيك ميان كاتبان وحى و غير وحى)، آنان را سيزده نفر[5] دانسته و برخى ديگر چهارده،[6] ابن عساكر 24،[7] حلبى 26،[8] و برخى 40،[9] 42[10]، 43[11] و بعضى 45 نفر[12] ثبت كرده‌اند.[13] قرائنى در دست است كه همه اين كسان را نمى‌توان كاتب وحى قلمداد كرد و حتى برخى محققان، كاتبان وحى را تنها شش نفر دانسته است.[14]

[1]. تفسير الحبرى: ص 158 و 576؛ شواهد التنزيل: ج 1 ص 48؛ الموسوعة القرآنية: ج 1 ص 352.

[2]. الإتقان فى علوم القرآن: ج 1 ص 163- 164؛ إمتاع الأسماع: ج 9 ص 334؛ التمهيد فى علوم القرآن: ج 1 ص 288.

[3]. پژوهشى در تاريخ قرآن: ص 210؛ تفسير احسن الحديث: ج 1 ص 14.

[4]. آيات الاحكام، جرجانى: ج 3 ص 19.

[5]. تاريخ اليعقوبى: ج 2 ص 80.

[6]. منهاج البراعة: ج 1 ص 207.

[7]. تاريخ دمشق: ج 4 ص 323- 349.

[8]. السيرة الحلبية: ج 3 ص 422.

[9]. در آستانه قرآن: ص 27.

[10]. تاريخ قرآن زنجانى: ص 51، پژوهشى در تاريخ قرآن: ص 202.

[11]. در آستانه قرآن: ص 27؛ أضواء البيان: ج 9 ص 20.

[12]. پژوهشى در تاريخ قرآن: ص 202؛ تاريخ قرآن، محمود راميار: ص 263- 264.

[13]. در آستانه قرآن: ص 27.

[14]. بحوث فى تاريخ القرآن و علومه: ص 131.