أَوَّلُ مَا نَزَلَ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه و آله‌

«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‌ اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ»

، وآخِرُهُ:

«إِذا جاءَ نَصْرُ اللَّهِ ...».[1]

نخستين سوره‌اى كه بر پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرود آمد، [اين بود]: «به نام خداوند رحمتگر مهربان. بخوان به نام پروردگارت». و واپسين سوره‌اى كه فرود آمد، اين بود: «آن گاه كه يارى خدا فرا رسيد».

اين روايت از امام رضا عليه السلام به نقل از پدرش، موسى بن جعفر عليه السلام، از امام صادق عليه السلام نيز گزارش شده است.[2] در تفسير القمى روايتى با همين مضمون از امام باقر عليه السلام نقل شده است.[3] البته در اين كه نخستين وحى قرآنى چند آيه اول سوره علق است يا همه سوره، اختلاف است. برخى با توجه به سياق آيات سوره علق، نزول تمام اين سوره را يكباره دانسته‌اند.[4]

2. برخى با استناد به حديث ابوسلمه از جابر بن عبد اللَّه، سوره مدثّر را نخستين سوره نازل شده معرفى كرده‌اند، در حالى كه اين حديث منافاتى با نزول چند آيه از سوره علق پيش از اين سوره ندارد؛[5] زيرا در متن حديث هيچ گونه اشاره‌اى به اين نشده كه نخستين وحى قرآنى آيات نخست اين سوره است و تنها استنباط جابر از گفته پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله چنين بوده است. شايد هم اين حديث به اولين نزول پس از ايام فَتْرت (دوره انقطاع وحى‌[6]) اشاره داشته باشد. شاهدِ اين مدعا حديث ديگرى از جابر بن عبد اللَّه است كه بر اساس آن پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله از فترت وحى سخن گفته است.[7]

[1]. ر. ك: ص 166 ح 124.

[2]. ر. ك: ص 166 ح 125.

[3]. ر. ك: تفسير القمى: ج 2 ص 428.

[4]. الميزان فى تفسير القرآن: ج 20 ص 322.

[5]. التبيان فى تفسير القرآن: ج 10 ص 171؛ تفسير الطبرى: ج 29 ص 90؛ أسباب النزول: ص 15.

[6]. أسباب النزول: ص 15.

[7]. صحيح البخارى: ج 1 ص 4؛ صحيح مسلم: ج 1 ص 98.