جهت كسب علم و دانش به‌ويژه شناخت نفس خود باشد، بااهميت‌ترينِ رفتارها خواهد بود. البته بايد توجه داشت كه اهميت رفتارهاى انسان با خود، صرفاً به سبب تلاش‌هاى او در جهت كسب معرفت نفس نيست و رفتارهاى ديگرِ انسان با خود نيز اهميت بسيارى دارد و تأثيرگذارى بنيادينى در بقيه رفتارهاى آدمى خواهد داشت.

و- ابعاد رفتار اخلاقى با خود

«خود» يا «نفسِ» انسان متشكل از سه بُعد حياتى ذيل است:

- حيات نباتى و حيوانى او كه همان جسمش و ويژگى‌هاى غريزى اوست؛

- حيات انسانى كه همان شخصيت، هويت و جايگاه او در زندگى مادى دنيوى است؛

- حيات معنوى كه همان روح و جان اوست و آنچه با بُعد ماوراى طبيعى و اخروى او در ارتباط است.

اكنون اگر بپذيريم كه يكى از مقاصد مهم علم اخلاق، اداى حقوق و انجام‌دادن تكاليف است، رفتار اخلاقى با خود مى‌تواند به مفهوم اداى حقوق نفس خود و انجام تكاليف در برابر خود باشد. ازاين‌رو انسان در تنظيم رفتار اخلاقى با خويشتن، بايد به سه بُعد ياد شده نظر داشته باشد و حقوق هر سه جنبه خود را شناسايى و به آن‌ها توجه كند:

نخست، به تنظيم رفتار اخلاقى خود در ارتباط با جسم و سلامت خويش مى‌پردازيم. ترديدى نيست كه در پيش گرفتن رفتار صحيح با جسم خويش، نه فقط در سلامت روح و روان مؤثر است، بلكه در انتخاب رفتار صحيح برون‌شخصى نيز تأثير بسزايى خواهد داشت. براى مثال، بسيارى از دانشمندان روان‌شناس، سلامت عقل، احساسات و عواطف و تعادل شخصيت را در گرو سلامت سازمان بدن دانسته، قبل از هر چيز، تأمين سلامت بدن را ضرورى مى‌دانند.[1] روايات نيز به اين مهم توجه داشته، بر مراقبت از جسم تأكيد دارد و آدمى را از افراط و تفريط در رسيدگى به بدن بر حذر مى‌دارد. براى مثال، از يك سو پرخورى و تن‌پرورى را مذمت و از آن اكيداً نهى مى‌كند؛[2] و از سوى ديگر، بى‌توجهى به سلامت بدن و

[1]. ر. ك: فلسفه تعليم و تربيت: ج 1 ص 380.

[2]. ر. ك: دانش‌نامه احاديث پزشكى: ج 2 ص 39؛ حديث تندرستى: ص 73- 78.