خود نمى‌يابد و دقيقاً مطابق آنچه هواى نفسش ترسيم مى‌كند عمل مى‌كند. چنين كسى عقل خويش را به صورت برده يا اسيرى درآورده و اختيار آن را به نفس اماره سپرده است، آن‌گونه كه از خود هيچ اراده‌اى ندارد و جز آنچه مولايش اراده مى‌كند نمى‌خواهد. بنابراين آنچه در زمينه رفتارهاى اخلاقى انسان با خود اراده كرده‌ايم، اين است كه رفتارها يا الگوى رفتارى مناسب با خود را كه مطابق ارزش‌هاى عقلى و دينى است شناسايى، و به مخاطبى كه در جستجوى آگاهى از رفتارهاى اخلاقى با خود است عرضه كنيم.

ه- اقسام رفتار انسان با خود

رفتارهاى انسان با خود را كه در اصطلاح علم روان‌شناسى، از آن به «رفتار درون شخصى» تعبير مى‌كنند، از حيثيات و منظرها مى‌توان تقسيم كرد:

1. رفتار درون‌شخصى به مفهوم عام (باواسطه)

قرآن كريم، همه رفتارهاى انسان را به رفتار درون‌شخصى پيوند زده و به‌نوعى از زمره رفتارهاى درون‌شخصى به‌شمار مى‌آورد. به عبارت ديگر، رفتار برون‌شخصى كه يا در مواجهه با خداوند، يا در مواجهه با همنوعان، يا در مواجهه با طبيعت است؛ هرگونه باشد، از نظر اسلام گونه‌اى از رفتار با نفس خود خواهد بود؛ زيرا آثار و تبعات رفتار او را به خود او بازمى‌گرداند. ما در بحث «گستره تأثيرات رفتار انسان با خود» درباره اين موضوع بيشتر سخن خواهيم گفت و به‌روشنى بيان خواهيم كرد كه تبعات نيك و بد، و خير و شرِ مجموعه رفتارهاى آدمى چگونه متوجه خود او مى‌شود.

2. رفتار درون‌شخصى به مفهوم خاص (بى‌واسطه)

اين دسته از رفتارها، مستقيماً با خود فرد مرتبط بوده، آثار و تبعاتش بدون واسطه به فاعل آن بازخواهد گشت. خودشناسى، حفظ عزت نفس، ذلت‌پذيرى، خودفراموشى، خودكشى، صداقت با خويش، محاسبه‌گرى خود، خودباختگى، خودكنترلى و ازخودبيگانگى، نمونه‌هايى از رفتار يا تعامل فرد با نفس خويش است، كه در فصل آخر به بررسى هريك از اين مصاديق خواهيم پرداخت.