انجام ده- اما بدان و مراقب باش- كه روزى با رفتارت ملاقات خواهى كرد.

بنابراين در اين متون، نه فقط بقا و جاودانگى اعمال تبيين شده، بلكه تصريح شده است كه انسان‌ها يقيناً در جهان آخرت با رفتار خود روبه‌رو خواهند شد و با آن رفتار و كردارها مجدداً ملاقات خواهند كرد. اما اينكه رفتارها نتايجى در پى دارند كه دامنگير صاحبانشان خواهد شد، اصل ديگرى است كه اكنون درباره آن بحث خواهيم كرد.

2. اصل بازگشت نتايج اعمال و رفتارها به خودِ انسان‌

بهره‌مندى انسان از اراده و اختيار لازم براى انجام‌دادن يا ترك افعال، نشانه آن است كه نتايج رفتارهاى افراد به خودِ آن‌ها باز خواهد گشت و به فاعل هر فعل، يقيناً منافع يا زيان‌هاى آن رفتار خواهد رسيد. آياتى كه دراين‌خصوص وارد شده بسيار است. به نظر مى‌رسد خداوند در قرآن كريم، از تكرار اين معنا مقاصد متعددى در نظر داشته است كه از مهم‌ترينِ آن‌ها اشاره به اين معناست كه همه رفتارهاى اختيارى انسان در حوزه‌هاى گوناگون، از نتايجى برخوردار است و ارزيابى خواهد شد و آن نتايج به خود او باز خواهد گشت. اين اصل با ضميمه اصل بى‌نيازى خداوند به اعمال و رفتار بشر، معناى كامل‌ترى مى‌يابد. برخى آياتِ ناظر به اين اصل به شرح ذيل است:

إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِكُمْ وَ إِنْ أَسَأْتُمْ فَلَها.[1]

اگر نيكى كنيد، درواقع به خود نيكى كرده‌ايد؛ و اگر بدى كنيد، به زيان خود عمل كرده‌ايد.

وَ ما تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ مِنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ هُوَ خَيْراً وَ أَعْظَمَ أَجْراً.[2]

از اعمال نيك، هر آنچه براى خود پيش بفرستيد، آن را نزد خدا خواهيد يافت و پاداش او بزرگ‌تر و بهتر است.

وَ أَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسانِ إِلَّا ما سَعى‌\* وَ أَنَّ سَعْيَهُ سَوْفَ يُرى‌.[3]

[1]. اسرا: 7.

[2]. مزمل: 20.

[3]. نجم: 39، 40.