2. اصل حكمت الهى‌

يكى ديگر از مبانى خداشناختى مرتبط با موضوع اخلاق، اعتقاد به حكمت الهى است. حكمت الهى نيز از دو ساحت علمى و عملى برخوردار است؛ اما براى ايجاد انگيزه در انسان‌ها براى پايبندى به احكام اخلاقى، اعتقاد به حكيم بودن خداوند، ضرورى و اجتناب‌ناپذير است. بى‌ترديد اگر انسان باور داشته باشد كه خداوند، مخلوقات را عموماً و انسان را به طور خاص، از روى حكمت آفريد، و هدفمندى و اتقان آفرينش در عالى‌ترين درجه ممكن تحقق يافته است، انگيزه و اعتماد او در زمينه پايبندى به احكام اخلاقى و شرعى پديد خواهد آمد. براى اثبات حكمت الهى، افزون بر براهين متعدد كه متكلمان و فلاسفه اسلامى اقامه كرده‌اند، ادله متعدد نقلى نيز وارد شده است. مشهورترين برهانى كه متكلمان بر عدل و حكمت الهى اقامه كرده‌اند، بر اساس علم و غناى مطلق خداوند استوار است. قاضى عبدالجبار معتزلى دراين‌باره چنين گفته است:

انه تعالى عالم بقبح القبيح، و مستغن عنه، و عالم باستغنائه عنه، و من كان هذه حالة لايختار القبيح بوجه من الوجوه؛[1]

خداوند متعال قبح قبيح را مى‌داند، و به انجام آن نيازى ندارد و به بى‌نيازى خود از آن نيز آگاه است؛ و هر كس چنين صفتى داشته باشد، هرگز فعل قبيح را انجام نمى‌دهد.

خواجه نصيرالدين طوسى نيز ناظر به اين برهان مى‌نويسد: واستغناؤه و علمه يدلان على انتفاء القبح عن أفعاله تعالى؛[2] بى‌نيازى و علم خداوند، بر نفى قبح از افعال الهى دلالت مى‌كنند.

آيات متعددى از قرآن كريم، براى اثبات حكمت خداوند قابل استفاده است؛ آياتى كه علم و آگاهى خداوند به افعالش، اتقان و كمال آن افعال و آفرينش مخلوقات‌[3] و هدفمندى آن‌ها[4] را بيان كرده، بر حقانيت آن تأكيد دارد. بديهى است‌

[1]. شرح الأصول الخمسة: ص 203.

[2]. كشف المراد: مقصد سوم، فصل سوم.

[3]. يكى از معانى حكمت عملى. ر. ك: كشف المراد: ص 301.

[4]. معناى دوم حكمت عملى. ر. ك: شرح اسماء الله الحسنى( لوامع البينات): ص 279- 280.