فصل دوم: مبانى رفتار اخلاقى با خود

در فصل گذشته، مبادى تصورى موضوع پژوهش را بيان كرديم. در اين فصل، مبادى تصديقى موضوع را بيان خواهيم كرد. به نظر مى‌رسد براى بحث درباره اخلاق و ايجاد انگيزه پايبندى به ارزش‌هاى اخلاقى، اعتقاد به چند اصل به منزله مبانى، ضرورى است؛ چرا كه بدون پذيرش اين اصول و مبانى، سخن گفتن از رفتارهاى اخلاقى و ضرورت پايبندى به ارزش‌هاى اخلاقى دشوار خواهد بود. اين مبانى را در سه حوزه «خداشناسى»، «معرفت‌شناسى» و «انسان‌شناسى» بررسى كرده‌ايم.

الف- مبانى خداشناختى‌

در حوزه خداشناسى، شايد چند مبنا را بتوان به مثابه مبانى مهم به‌شمار آورد:

1. اصل بى‌نيازى مطلق خداوند

نخستين مبنا در حوزه اخلاق فردى، مرتبط با خداشناسى، اين است كه بدانيم خداوند مطلقاً از اعمال و رفتار ما بى‌نياز است و هيچ‌گونه نفع يا ضررى از كردار بندگان، نصيب آن ذات مقدس و بى‌نيازِ مطلق نمى‌شود. بنابراين آنچه در آيات و روايات، علت آفرينش انسان بيان شده و شامل اهدافى چون «شناخته شدن»[1] يا «عبادت و پرستش شدن»[2] خداوند است، همه از ذات فياض و خلاق خداوند كريم نشئت گرفته است. پس تصور اينكه منافع رفتارهاى بشر به‌ويژه عبادت‌ها و مناسك دينى و نيز پيروى از احكام اخلاقى، به خداوند باز مى‌گردد و خلأيى از ذات مقدس‌

[1]. عوالى اللآلى: ص 55،

[2]. ذاريات: 56 وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ.