دواء النفس الصوم عن الهوى، و الحمية عن لذات الدنيا.[1]

داروى نفس [سركش‌] روزه گرفتن از هوا و هوس‌ها و پرهيز از لذات دنياست.

بنابراين، محاسبه و ارزيابى و در صورت نيازْ مؤاخذه مى‌بايست همواره تكرار شود و هيچ‌گاه متوقف نشود تا نفس انسان كم‌كم به ترك اعمال زشت و تلبس به سجاياى اخلاقى متلبس شود و ملكه خُلقيات نيكو در نفس او پايدار شود. ازاين‌رو رابطه كنترل و مراقبت نفس با محاسبه نفس، دو سويه و مستمر است و اين دو همچون حلقه فنر، سالك را در جهت كمال به پيش برده، ارتقا مى‌دهد. شكل ذيل، رابطه اين دو را ترسيم كرده است:

...

پيش‌نياز كنترل و محاسبه نفس‌

پيش از ايجاد توانمندى كنترل نفس و نيز استمرار محاسبه نفس و اهتمام به رفع عيوب خويش، لازم است فضايل و رذايل اخلاقى و نيز راهكارها و شيوه ايجاد فضايل و رفع يا دفع فضايل اخلاقى شناخته شود. بى‌شك اگر آدمى فضيلت اخلاقى را نشناسد، هرگز نمى‌تواند براى ايجاد يا تقويت فضيلت اخلاقى در نفس خويش تلاش كند. همچنين اگر از رذيلت اخلاقى آگاه نباشد، هيچ‌گاه براى مقابله و دفع آن رذيلت توانمند نخواهد بود. شناخت انواع فضايل اخلاقى و شيوه‌هاى كسب آن سجايا، و رذايل اخلاقى و راه‌هاى دفع آن خُلقيات به كسى كه در مخالفت با نفس خويش توانمند است، كمك مى‌كند تا به‌راحتى فضايل را در نفس‌

[1]. همان: ص 250.