دستيابى به اين مهم، راهى مطمئن‌تر و دقيق‌تر از تمسك به راهنمايى‌هاى وحيانى و دل سپردن به معارف دينى وجود ندارد و هر راه و روش ديگر كه برخاسته از تعاليم آسمانى پيامبران نباشد، سرانجامِ روشن و خوشايندى نخواهد داشت.

اما كسى كه مالك نفس خود شد و آن را تحت كنترل درآورد و اجازه نداد هواهاى نفسانى او را اداره كنند و به هر سمت‌وسو بكشند، سپس مطابق موازين شرعى كه خداى متعال براى سعادت بشر ترسيم كرده رفتار كرد، در آن صورت مصداق انسان واقعى و مستحق سعادت و بهشت خواهد بود؛ آن‌گونه كه امام صادق (ع) فرموده است:

من ملك نفسه إذا رغب، و إذا رهب، و إذا اشتهى، و إذا غضب، و إذا رضى، حرم الله جسده على النار:[1]

هر كس هنگام رغبت، ترس، علاقه، خشم و خشنودى، بر نفس خود مسلط شود، خدا آتش دوزخ را بر جسم او حرام خواهد كرد.

اما با توجه به متون دينى، براى كنترل نفس بايد مجارى آن را شناخت. نگارنده بر اين باور است كه مهم‌ترين مجارى كنترل نفس، «فكر»، «قلب»، «رفتار» و «گفتار» است. پس كسى كه اين مجارى و مسيرها را شناخت و آن‌ها را كنترل كرد درحقيقت از نفس خود مراقبت كرده و بر آن مسلط شده است و خواهد توانست آن را از ارتكاب خطا و لغزش مصون دارد. به عبارت ديگر، ابعاد نفس انسان براى كنترل يافتن بر آن، فكر و قلب و جوارح است. اگر كنترل بر اين سه تحقق يابد، كنترل بر نفس تحقق يافته است.

كنترل فكر

يكى از راهكارهاى كنترل نفس، كنترل فكر است. اما افزون بر اينكه اين عمل مى‌تواند به مصداق كنترل نفس به شمار آيد، خود نيز منشأ و مسيرى به سوى كنترل نفس از ارتكاب بسيارى از خطاها و لغزش‌ها است؛ زيرا بسيارى از رفتارهاى ناپسند، ابتدا از فكر كردن به آن‌ها شروع مى‌شود. به همين دليل يكى از راه‌هاى مصون ماندن از ارتكاب خطاها اين است كه فكر خود را از توجه به رفتارهاى‌

[1]. كتاب من لا يحضره الفقيه: ج 4 ص 400 ح 5560؛ الامالى، صدوق ص 408.