نتيجه اين بيان اين است كه در جهاد انسان با نفس خود، برخلاف جهاد بيرونى كه پيامبر اكرم (ص) از آن به «جهاد اصغر» تعبير كرده‌اند، هدفْ كشتن نفس نيست، بلكه تسلط يافتن و غلبه كردن بر آن است.

...

توجيه دوم، شايد ناظر به مرحله دشوارتر است. به عبارت ديگر، مجاهده با نفس به مفهوم مخالفت با چيزى است كه نفس به آن ميل دارد؛ اگرچه حلال و مباح باشد. در اين مبارزه، در برآورده كردن نيازهاى طبيعى از راه حلال نيز سختگيرى و به حداقل اكتفا مى‌شود و يك مرحله بالاتر از كنترل نفس به شمار مى‌رود. عرفاى مسلمان و متصوفه، اين مبارزه را در مراحل سير و سلوك، به منزله يكى از مراحل يا اقداماتْ ضرورى مى‌دانند و تنها راه موفقيت سالك براى رسيدن به مدارج كماليه را مبارزه با نفس تعريف مى‌كنند.

رابطه كنترل نفس با آزادى‌

برخى انسان را اسير «جبر» مى‌دانند و براى او اختيارى در انتخاب رفتارهايش قايل نيستند. گروهى ديگر او را آزاد و صاحب‌اختيار مى‌دانند، يا مفهوم انسان را در گرو آزاد بودن او مى‌دانند. گروهى خويشتن‌دارى يا كنترل نفس را به محدود شدن آزادى تفسير كرده، مانع آزادى بشر مى‌دانند. در آموزه‌هاى دينى، ميان كنترل نفس با آزادى انسان رابطه تساوى برقرار است. به هر اندازه كنترل فرد بر تمايلات نفسانى و غرايز طبيعى خويش بيشتر باشد، بر ميزان آزادى و قدرت انتخاب رفتارهايش افزوده خواهد شد. پس افزايش كنترل نفس، به معناى افزايش آزادى انسان خواهد بود. اين معنا از متونى كه انسانِ پيرو هواهاى نفسانى را اسير معرفى مى‌كند، نتيجه‌گيرى شده است.

به‌طوركلى قدرت كنترل رفتار، يعنى قدرت تصميم‌گيرى و انتخاب رفتار؛ كه همان آزادى است. اين آزادى هنگامى بيشتر خواهد شد كه قدرت كنترل افزايش‌