4. هر دو طالب لذت‌اند؛ اما ميان لذت فطرى و لذت غريزى تفاوت‌هايى وجود دارد. لذت‌هاى غريزى غالباً از امور جسمانى و شهوانى تأمين مى‌شود اما لذت‌هاى فطرى ماهيتى فراجسمانى، معنوى و ارزشى دارند. ازاين‌رو از نظر ارزشى، لذت‌هاى فطرى برتر است.

5. گرايش‌هاى گوناگون غريزى و فطرى انسان از يكديگر جدا نيستند، بلكه بر يكديگر اثر مى‌گذارند و بر اثر تعامل و تزاحم با يكديگر، به انگيزه‌ها و اعمال انسان شكل مى‌دهند.[1] بنابراين گاه اين دو نوع گرايش، هم جهت‌اند و آدمى را به سمت عملى كه هر دو گرايش خواستار آن است سوق مى‌دهند؛ و گاه با هم در تزاحم‌اند، كه در آن صورت قوّت و ضعف عقل انسان در انتخاب نوع عمل نقش كليدى خواهد داشت.

ج- انسان، موجودى برخوردار از عقل‌

شايد بتوان مهم‌ترين موهبت خداوند به انسان را كه وجه تمايز او با حيوانات شمرده مى‌شود، عقل دانست. اين نعمت بر اساس برخى روايات محبوب‌ترين و ارزنده‌ترين مخلوق خداوند خوانده شده است.[2]

«عقل» از نظر لغوى به معانى منع، امساك، حبس و جلوگيرى،[3] بستن و نگه داشتن است.[4] برخى انديشمندان، كاركرد عقل را در ممانعت انسان از گفتار و كردار ناپسند[5] يا از انحراف و كجروى دانسته‌اند.[6] اين واژه در اصطلاح به معناى يكى از قواى نفس انسان است كه با استفاده از آن مى‌تواند مسائل نظرى را از مقدمات بديهى و معلوم استنباط كند، اگرچه بيشتر به معناى مركز و قوه ادراك حقيقت اشيا و تميز خوب و بد از يكديگر آمده است.[7] قرآن كريم، عقل را ابزارى براى تشخيص‌

[1]. فتحعليخانى، محمد، جزوه آموزه‌هاى بنيادين علم اخلاق، بخش سوم( رابطه انسان با خود) درس سوم( غريزه).

[2]. ر. ك: منتخب ميزان الحكمة: ج 2 ص 704: عنوان 1316( العقل).

[3]. الصحاح: ج 5 ص 1769، 422، 423.

[4]. المعجم الوسيط: ص 616.

[5]. معجم مقاييس اللغة: ج 4 ص 69.

[6]. التعريفات: ص 65.

[7]. القاموس العصرى، فرهنگ معين، ص 451 و معجم الوسيط، ص 616.