مقدمه‌

اصلاح رفتار اخلاقى انسان با خود، و ابتناى آن بر اصول و ارزش‌هاى اسلامى، به رغم اهميتش، كمتر كانون عنايت انديشمندان بزرگ صاحب‌قلم قرار گرفته است. در اين اثر كوشيده‌ايم مفهوم و اهميت رفتار اخلاقى انسان با خود، و شناخت نفس به منزله يكى از مهم‌ترين رفتارهاى اخلاقى و پسنديده، تبيين و راه‌هاى دستيابى به آن به بحث گذاشته شود. در اين جهت، نگارنده بر اين اعتقاد است كه انسان در ارتباط با خود، سه نوع مواجهه شناختى، احساسى و رفتارى خواهد داشت. او براى اصلاح رفتارهاى اخلاقى با نفس خويش يا همان مواجهه رفتارى با خود، نيازمند سامان‌دهىِ دو نوع مواجهه نخست، يعنى مواجهه شناختى و مواجهه احساسى است.

مى‌دانيم كه بلوغ، عقل، علم و آگاهى يا امكان تحصيل آن، قدرت و توانايى، مضطر نبودن، نبود اكراه و مجبور نشدن به انجام دادن عملى، و داراى قصد بودن، از شرايطِ مسئوليت اخلاقى يا به‌طوركلى شرايط تحقق تكاليف، اعم از تكاليف شرعى، قانونى يا اخلاقى است. پس بدون هريك از اين شرايط، وظيفه و تكليفى بر عهده آدمى منجز نخواهد شد. ازاين‌رو رفتارها بر اساس ديدگاه انديشمندان علم اخلاق از گذشته تاكنون، به اين چهار دسته تقسيم مى‌شود:

1. رفتار انسان با خدا (رابطه انسان با خدا)؛

2. رفتار انسان با خود (رابطه انسان با خود)؛

3. رفتار انسان با جامعه (رابطه انسان با همنوعان)؛

4. رفتار انسان با طبيعت (رابطه انسان با طبيعت).