د- ويژگى‌هاى معرفت فطرى‌

استاد مطهرى، خودآگاهى فطرى را واقعى و غيراكتسابى مى‌داند و معتقد است آيه شريفه‌ ثُمَّ أَنْشَأْناهُ خَلْقاً آخَرَ به همين نكته اشاره كرده، و موجود ناخودآگاه با انشاء خلق دوم توسط خداوند، خودآگاه شده است.[1]

اينكه آدمى آن را فراموش مى‌كند و بايد اين شناخت را به او يادآورى كرد، شاهدى براى آموختنى نبودن اين معرفت به‌شمار مى‌آيد. بنابراين غفلت و فراموشى، آفت خودآگاهى فطرى، و تذكر و تنبّهْ راه رفع آن است. علامه جعفرى فراموشكارى انسان را بلاى فراگير بشر، و «تذكر» را عامل جلوگيرى از غفلت از معارف فطرى مى‌داند. وى مى‌گويد: «به‌جرئت مى‌توان گفت بشر بيش از آنكه قربانى جهالتش باشد، قربانى فراموشكارى خويش است كه از اهميت ندادن به حقايق ناشى مى‌گردد».[2] وى در ادامه، غفلت و نيز تذكر را كه در آياتى از قرآن به آن تصريح شده، نشانه فطرى بودن حقايق سازنده انسانى، و تذكر را عامل رهايى از غفلت و فراموشى مى‌داند.[3]

نگارنده بر اين باور است برخى آيات كه متضمن پرسش از بشر است، درواقع هشدار و تذكر به انسان است تا او را به معارف فطرى خويش توجه دهد و او را وادار كند به نداى درونى‌اش درباره شناخت خود و شناخت خدا گوش كند. آياتى چون: أَ وَ لَمْ يَتَفَكَّرُوا فِي أَنْفُسِهِمْ‌[4] و أَ وَ لَمْ يَنْظُرُوا فِي مَلَكُوتِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما خَلَقَ اللَّهُ مِنْ شَيْ‌ءٍ وَ أَنْ عَسى‌ أَنْ يَكُونَ قَدِ اقْتَرَبَ أَجَلُهُمْ فَبِأَيِّ حَدِيثٍ بَعْدَهُ يُؤْمِنُونَ‌[5] از اين آيات‌اند.

اطلاق آيه فوق، در عبارت‌

«وما خلق الله من شى‌ء»

شامل خودِ فرد نيز مى‌شود؛ ازاين‌رو خدا براساس اين آيه از انسان مى‌خواهد به خود نيز بينديشد و در خودآگاهى‌

[1]. انسان در قرآن: ص 60.

[2]. شناخت از ديدگاه علمى و از ديدگاه قرآن: ص 392.

[3]. ر. ك: همان: ص 393.

[4]. روم: 8:« آيا در درون خود نمى‌انديشند؟».

[5]. اعراف: 185:« آيا در ملكوت آسمان‌ها و زمين و در هرچه خدا آفريده فكر و نظر نكردند و در اينكه اجل و مرگ آن‌ها بسا باشد كه به آنان بسيار نزديك شده باشد؟ پس به چه حديثى بعد از اين‌[ كتاب مبارك آسمانى‌] ايمان خواهند آورد؟».