ادراكات حسى گاه در زمره شناخت تجربى مى‌گنجد و گاه از مصاديق شناخت عقلى به‌شمار مى‌آيد؛ گرچه شايد بتوان گفت آن معرفت خام و ابتدايى كه توسط حس به دست مى‌آيد، در خودشناسى چندان اهميت ندارد و نقش مهمى در اين خصوص ايفا نمى‌كند.

2. شناخت نقلى‌

پيش از اديان آسمانى به طور عام و اسلام به طور خاص، دو منبع معرفتى حسى و عقلى شناخته شده بود؛ اما حضور وحى و منبعيت آن براى كسب معرفت، سبب شد آيات خدا و روايات انبيا و اوليا كه به آن‌ها «نقل» گفته مى‌شود، به مثابه منبع معرفتى نو در اختيار انسان، به‌ويژه مؤمنان قرار گيرد. متون معرفتى مربوط به نقل را مى‌توان به دو دسته تقسيم كرد: دسته نخست، متون معرفت‌زايى كه بر اساس تجربه يا عقل قابل تأييد است يا به اثبات مى‌رسد؛ و دسته دوم، متونى كه فقط تعبداً پذيرفته مى‌شود و دست‌كم تا زمان استفاده از آن متن‌ها، راهى جز تعبد براى پذيرش آن‌ها وجود ندارد. متون دسته نخست را مى‌توان در زمره معرفت‌هاى عقلى و تجربى دانست. اما به نظر مى‌رسد تعبير «معرفت» براى متون دسته دوم، مسامحى است و در اين نوع شناخت، اعتقاد به صداقت منبعِ شناخت باعث مى‌شود گفته‌هاى متون دينى تعبداً تصديق شود. بااين‌حال، نقش معرفت‌زايى متون دينى را نمى‌توان انكار كرد، به‌ويژه آن متونى كه به صورت علمى و تجربى در زمان‌هاى بعد به اثبات رسيده است. به عبارت ديگر، ترديدى نيست در اينكه متون دينى موجب ايجاد نوعى شناخت براى انسان مى‌شود؛ اما نوع معرفت حاصل‌شده از متون دينى و كمّ‌وكيف آن، سخن ديگرى است كه محل بحث و بررسى است. درباره شناخت نقلى توجه به چند نكته سودمند است:

1. مقصود از نقل از منظر انديشمندان مسلمان، مجموعه متون دينى است كه منشأ حقيقى آن به وحى باز مى‌گردد. اين مجموعه، هم قرآن و هم روايات معتبر پيامبران خدا به‌ويژه احاديث پيامبر خاتم (ص) و اهل‌بيت آن حضرت (ع) را در بر مى‌گيرد. اما درباره قرآن كريم، به اين دليل كه وحى مستقيم خداست؛ و درباره‌