پيش‌گفتار

غدير و عاشورا، دو حادثه بزرگ و برجسته در تاريخ اسلام اند در حادثه نخست، تداوم رسالت اعلام مى‌گردد و دومين حادثه، جهادى است عليه رجعت و انحرافى كه در سيره و سنّت پيامبر صلى الله عليه و آله رخ داد. در ميان اين دو حادثه، واقعه‌اى ديگر به وقوع پيوست و آن، خلافت چهار و اندى ساله امير المؤمنين عليه السلام بود. دورانى كه مردى الهى، با پايبندى به همه ارزش‌هاى الهى و انسانى، بر مسند حكومت نشست و تجربه‌اى عالى از حكومت دينى ارائه داد.

مطالعه و تحليل اين سه حادثه درس‌آموز، هميشه دغدغه عالمان شيعى بوده است و آثار فراوانى در باره آنها نشر يافته است.

پژوهشكده علوم و معارف حديث، بخشى از كارهاى پژوهشى خود را طى ده سال گذشته، به تتبّع و تجزيه و تحليل زندگى‌نامه امام على عليه السلام و امام حسين عليه السلام اختصاص داده كه ثمره آن، چاپ و نشر دو مجموعه با عنوان‌ دانش‌نامه امير المؤمنين عليه السلام‌ و دانش‌نامه امام حسين عليه السلام‌ بوده است. در اين دو مجموعه، ابعاد زندگى اين دو امام، با استناد به كهن‌ترين مصادر و همراه با تحليل‌هاى عميق و نو، معرّفى شده است. يكى از نوآورى‌هاى اين دو اثر، طراحى و تدوين نقشه‌هايى براى رخدادهاى زندگى امام على عليه السلام و امام حسين عليه السلام است؛ نقشه‌هايى مربوط به واقعه غدير، دوران خلافت امير المؤمنين عليه السلام و حادثه عاشورا.

نقشه در فهم هر چه بهتر حوادث تاريخى، نقش به سزايى دارد و همانند بازسازى صحنه حوادث براى تحليلگران مسائل اجتماعى و امنيتى، با اهمّيت است.

از آن جا كه چاپ و نشر مستقلّ اين نقشه‌ها (جدا از آن دو مجموعه) مى‌توانست براى پژوهشگران و نيز مسافران و زائران اين سرزمين‌ها مفيد باشد، تصميم گرفته شد كه تمام نقشه‌هاى دو دانش‌نامه پيش گفته، همراه با توضيحات اجمالى، به صورت كتاب حاضر، در اختيار علاقه‌مندان قرار گيرد.

پيشينه تحقيق‌

گفتنى است كه پيش از اين نيز تلاش‌هايى براى ترسيم نقشه‌هاى تاريخى و به كارگيرى آنها در شناختِ بهتر وقايع صدر اسلام يا تبيين دقيق‌تر تحوّلات تاريخ اسلام، صورت گرفته است، از جمله:

- محمّد حميد اللَّه حيدرآبادى (م 2002 م)، پس از حدود چهارده سال پژوهش تاريخى، جغرافيايى، باستان‌شناختى و نيز مطالعه ميدانى، كتاب‌ رسول اكرم صلى الله عليه و آله در ميدان جنگ‌ را كه در بر دارنده نقشه‌ها و توصيفات دقيقى از جنگ‌ها و موضعگيرى‌هاى نظامى- دفاعى پيامبر صلى الله عليه و آله است، در سال 1953 م، منتشر نمود.

وى در سال‌هاى بعد نيز در چند نوبت، اين كتاب را تصحيح و تكميل كرد. اين كتاب، الگويى براى برخى پژوهش‌هاى ديگر در زمينه جنگ‌ها و سياست دفاعى پيامبر صلى الله عليه و آله در پژوهشكده‌هاى تاريخ جنگ در: پاكستان، سوريه، ايران و... گرديد كه از آن ميان مى‌توان به كتاب مصطفى طلّاس با عنوان‌ پيامبر صلى الله عليه و آله و آيين نبرد، اشاره كرد. كار تدوين و نشر نقشه‌هاى تاريخى حجاز، از جمله توسّط عاتق البِلادى، مورّخ حجازى، در كتاب‌ معجم معالم الحجاز و محمّد شرّاب در كتاب‌ فرهنگ اعلام جغرافيايى در حديث و سيره نبوى‌ و نيز توسّط پديدآورندگان‌ اطلس تاريخ شيعه‌ در قم، پى گرفته شد.

- لويى ماسينيون (م 1962 م)، شرق‌شناس فرانسوى، با هدف درك بهتر وقايع روى داده در عراق در عصر حكومت امام على عليه السلام، به ترسيم نقشه‌هايى از شهر كوفه و