از اين روايات و از روايات ديگرى كه درباره تقيه گذشت و اين كه ائمّه (عليهم السلام) در جواب يك مسئله پاسخ‌هاى مختلف مى‌دادند، استفاده مى‌شود كه تمام اختلافات، برخاسته از تقيّه است‌[1] تا مانع از اين شوند مذهب آنان در نزد عامّه خوب جلوه نكند و سبب عداوت و دشمنى با آنان شود و درنتيجه آنان را به قتل برسانند.[2] لذا تشويق مى‌كردند به اخبارشان عمل شود، هرچند درواقع از آنان صادر نشده باشد، چنان كه از امام صادق (ع) نقل شده است: كسى كه اجر و ثوابى را براى انجام دادن كارى از ما بشوند و آن را انجام دهد، همان پاداش براى اوست، هرچند ما آن سخن را نگفته باشيم: «من سمع شيئاً من الثّواب على شى‌ء فضعه كان له و إن لم يكن على ما بلغه».[3]

نگاه مجتهدان به اختلاف اخبار

از كلمات محقّقان و مجتهدان استفاده مى‌شود: ريشه‌هاى اختلاف اخبار، همان‌طور كه از ناحيه تقيّه است، از ناحيه دسيسه و تزوير بعضى از مغرضان و دشمنان مذهب اهل‌بيت (عليهم السلام) و غيراين دو نيز هست. از كلام شيخ‌مفيد استفاده مى‌شود: اختلاف در احاديث، هم به جهت اخبار مجعول و هم به جهت اخبارى بوده كه از روى تقيّه صادر شده‌اند.[4]

از شيخ‌بهايى نقل شده: احاديث مختلفى كه جمع بين آنها ممكن نيست، دلالت دارند كه بر پيامبر، دروغ بستند. زنادقه، غلات و خوارج، اين احاديث را جعل كردند، و حكايت شده يكى از آنان، وقتى از ضلالت برگشت، بارها مى‌گفت: ملاحظه كنيد اين احاديث را از چه كسى مى‌گيريد. ما وقتى نظرى داشتيم، حديثى را بر طبق آن جعل مى‌كرديم. صغانى، كتابى را به نام الدّرر الملتقط و ابن‌جوزى كتاب ديگرى را به نام الموضوعات در باره احاديث مجعول نوشته‌اند.[5]

[1]. الحدائق الناضرة، ج 1، ص 8.

[2]. همان، ج 1، ص 6.

[3]. وسائل الشيعة، ج 1، ص 60( باب استحباب الإيتان بكلّ عمل مشروع روى له ثواب منهم( عليهم السلام))، ح 6؛ الحقّ المبين، فيض‌كاشانى، ص 9.

[4]. تصحيح الاعتقاد، ص 148.

[5]. شرح اصول الكافى، محمّدصالح مازندرانى، ج 2، ص 378- 379.