سهل‌بن زياد آدمى كرد.[1] با اين اوصاف، اختلافاتى كه در احاديث ما وجود دارد، ناشى از وجود كذب در آن‌ها نيست؛ بلكه به سبب احاديثى است كه از سرِ تقيه صادر شده‌اند.[2]

مقدّمه دوم: گردآورى احاديث اصول معتبر، در كتب اربعه‌

بخش دوم استدلال، اين است كه همه اين اصول و كتب معتبر، در زمان تأليف كتب اربعه نيز موجود بوده و كلينى و صدوق و طوسى، احاديث اين كتب را بى‌واسطه، از همين اصولى نقل كرده‌اند كه اجماع بر صحّت احاديث آنها بوده است. به علاوه، احاديث كتب ديگر را بدون ذكر قرينه‌اى كه آنها را از كتب معتمد جدا كند، نقل نكرده‌اند تا مبادا با يكديگر خلط شوند.[3] به گفته شهيد ثانى، هدف آنان، جلوگيرى از نابودى اين اصول بوده است. چون احتمال مى‌رفت كه اين اصول از بين برود، عدّه‌اى آنها را جمع‌آورى كردند و صاحبان كتب اربعه، بهترين تأليفات را در اين زمينه پديد آوردند.[4] از ظاهر عبارت شيخ‌بهايى در الوجيزة نيز همين برمى‌آيد كه صاحبان كتب اربعه به اصول چهارصدگانه دسترس داشته‌اند.[5]

شواهد و قرائن‌

براى اثبات اين ادعا، به چند قرينه مى‌توان استناد كرد:

1. احاديث كتب اربعه و ديگر تأليف روايىِ زمان غيبت، موافق با كتاب‌هاى برجاى مانده‌اى است كه ثقات امامى، در زمان ائمه (عليهم السلام) تأليف كرده‌اند.[6]

[1]. الحدائق الناضرة، ج 1، ص 12؛ جامع الرواة، ج 1، ص 63 و 393.

[2]. الحدائق الناضرة، ج 1، ص 8.

[3]. الفوائد المدنية، ص 60، 65 و 176؛ لوامع صاحب‌قرانى، ج 1، ص 101- 102؛ وسائل الشيعة، ص 20، الفائدة التاسعة، ص 96؛ هداية الامّة، ج 8، ص 581؛ منبع الحياة، ص 28.

[4]. الدراية، ص 17؛ هداية الامّة، ج 8، ص 571.

[5]. الوجيزة فى الدراية، ص 16. شريف طباطبايى نيز همين را از او نقل مى‌كند؛ كفاية المسائل، ج 1، ص 32.

[6]. وسائل الشيعة، ج 20، الفائدة التاسعة، ص 97؛ هداية الامّة، ج 8، ص 580.