نقص سخن رافعى‌

در فصل گذشته سخن رافعى را نقل كرديم كه: «اتفاق نظر است بر آن كه اوّلين كتّاب و كامل‌كنندگان قرآن كه قرائات آنها مبناى ديگر قرائات شده اين چهار تن مى‌باشند: علىّ بن ابى طالب، ابى بن كعب، زيد بن ثابت و عبد اللّه بن مسعود».

واضح است كه اين سخن احتياج به دقت كافى دارد؛ زيرا اگر اين مطلب درست باشد زيد چرا بايد به سراغ آيات متفرق و صدور رجال برود؟ آن طور كه روايات پيرامون جمع‌آورى مصحف براى ابو بكر در اين باره مى‌گويند مگر اين كه مراد «رافعى» آن باشد كه اينها اصل است براى مصاحف ديگر، به استثناى مصحفى كه زيد، براى ابو بكر نوشت، و اين احتمال هم بعيد است. البته اين مطلب درباره ابى بن كعب صادق است كه مورخين مى‌گويند وى مصاحف را املاء مى‌كرد و زيد مى‌نوشت. در بخش مربوط به مصحف مكتوب توسط عثمان مجددا اين بحث را دنبال خواهيم كرد.

اما سخن رافعى درباره على و ابن مسعود صدق نمى‌كند. بلى ممكن است گفته شود: كسانى كه مصحف را تدوين كردند به مصحف ابن مسعود تكيه داشتند به دليل زير:

بخارى از علقمه نقل مى‌كند: «بيست سوره از مفصلات كه آخر اين سوره‌ها سور «حواميم» است بر تأليف ابن مسعود بود[1]» اما اين دليل هم براى اثبات مطلوب كافى نيست زيرا:

اوّلا: شايد مراد از: «بر تأليف ابن مسعود» آن باشد كه اين مصحف موافق با مصحف ابن مسعود بوده است اگر چه بر مصحف ديگرى تأليف شده باشد.

ثانيا: مصحف موجود فعلى مخالف ترتيبى است كه در مصحف ابن مسعود نقل شده است حتى درباره بيست سوره ذكر شده. در اين باب مى‌توان به منابع ذيل صفحه مراجعه كرد[2].

[1] صحيح بخارى، ج 3، ص 146.

[2] رك: الاتقان، ج 1، ص 64 و 62 و منابع ديگر كه قبلا درباره اختلاف مصاحف نقل كرديم.