روحى و فكرى شمرده مى‌شوند؛ زيرا زنگارهاى اعمال زشت و غير منطقى، چنان ذهن و روان آنان را تيره كرده كه نمى‌توانند حقايق مفيد و سازنده را بپذيرند. از اين رو، تبليغات، كمترين اثرى در هدايت و سازندگى آنان ندارد و به همين دليل، قرآن كريم، تصريح و تأكيد مى‌فرمايد:

إِنَّما يَسْتَجِيبُ الَّذِينَ يَسْمَعُونَ وَ الْمَوْتى‌ يَبْعَثُهُمُ اللَّهُ.[1]

تنها كسانى [دعوت تو را] اجابت مى‌كنند كه گوش شنوا دارند، و مردگان را خداوند [در قيامت‌] بر خواهد انگيخت.

إِنَّكَ لا تُسْمِعُ الْمَوْتى‌ وَ لا تُسْمِعُ الصُّمَّ الدُّعاءَ إِذا وَلَّوْا مُدْبِرِينَ وَ ما أَنْتَ بِهادِي الْعُمْيِ عَنْ ضَلالَتِهِمْ.[2]

البتّه تو مردگان را شنوا نمى‌گردانى، و اين ندا را به كران، چون پشت بگردانند، نمى‌توانى بشنوانى، و راهبرِ كوران از گم‌راهى‌شان نيستى.

بدين سان، كسانى كه در اثر آلودگى‌ها، به مرگ روانى مبتلا شده اند، نمى‌توانند از تبليغات مفيد، بهره‌مند شوند.

نكته قابل تأمّل، اين است كه وقتى انسان در اثر كارهاى ناشايست، به مرگ انديشه و روان مبتلا شد، حقيقت را مى‌فهمد؛ ولى نمى‌تواند بپذيرد. قرآن كريم، در باره چنين شخصى مى‌گويد:

أَ فَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلى‌ عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلى‌ سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ وَ جَعَلَ عَلى‌ بَصَرِهِ غِشاوَةً فَمَنْ يَهْدِيهِ مِنْ بَعْدِ اللَّهِ أَ فَلا تَذَكَّرُونَ.[3]

پس آيا ديدى كسى را كه هوس خويش را معبود خود قرار داده و خدا او را دانسته، گم‌راه گردانيده و بر گوش او و دلش مُهر زده و بر ديده‌اش پرده نهاده است؟ آيا پس از خدا چه كسى او را هدايت خواهد كرد؟ آيا پند نمى‌گيريد؟.

[1]. انعام: آيه 36.

[2]. نمل: آيه 80- 81.

[3]. جاثيه: آيه 23.