دوم. برنامه‌هايى كه رعايت آنها نيكوست؛ ليكن ترك آنها به گم‌راهى نمى‌انجامد.

اين برنامه‌ها شامل انجام مستحبّات و ترك مكروهات اند و «سنّت غير فريضه» يا «فضايل» ناميده مى‌شوند.

پيام اصلىِ اين حديث، عبارت است از اهتمام و جدّيت تمام در انجام فرايض.

توضيح اين پيام، اين كه: شيطان، تا آن جا كه بتواند، تلاش مى‌كند انسان را به طور كامل، از فرايض و فضايل دور نگه دارد، به گونه‌اى كه هيچ كار نيكى از انسان صادر نشود، و اگر نتوانست، تلاش مى‌كند كه كار نيك او، بى‌خاصيت شود و نقشى در سعادت او ايفا نكند. شيطان براى رسيدن به اين هدف، از حيله‌هاى مختلف و دام‌هاى رنگارنگى استفاده مى‌نمايد.

يكى از حيله‌هاى شيطان براى گم‌راهى انسان و بى اثر كردن كارهاى نيك او، وادار ساختن او به فضايل همراه با بى‌اعتنايى به فرايض است، مانند كسى كه خضوع و خشوع در عبادت دارد؛ ولى در دين، بدعت مى‌گذارد. در حديثى از پيامبر صلى الله عليه و آله آمده كه شيطان بدعت‌گذاران در دين را رها مى‌كند تا هر چه مى‌خواهند، عبادت كنند و در عبادت، اظهار خشوع نمايند و اشك بريزند![1]

يا به نافله شب اهمّيت مى‌دهد؛ ولى در كنار اين فضيلت، دل مؤمنى را با زبان يا قلم مى‌آزارد.

يا مدرسه مى‌سازد؛ ولى حقوق واجب مالى خود را پرداخت نمى‌كند.

يا خانمى كه به حجاب اهمّيت نمى‌دهد؛ ولى زيارت عاشورايش ترك نمى‌شود.

نكته قابل توجّه، اين است كه اگر اشتغال به فضايل، سبب بى‌اعتنايى به فرايض و ترك آنها شود، فضايل نيز خاصيت خود را از دست مى‌دهند و موجب نزديكى انسان به خداوند سبحان نمى‌گردند. در حديثى از امام على عليه السلام آمده كه فرمود:

لا قُربَةَ بالنَّوافِلِ إذا أضَرَّت بالفَرائضِ.[2]

هر گاه مستحبّات به واجبات لطمه زنند، مستحبّات موجب نزديكى [انسان به‌

[1]. ر. ك: ميزان الحكمة: ج 1 ص 151 ح 1751« بدعت‌گذار و عبادت».

[2]. نهج البلاغة: حكمت 39.