تأثيرگذار بر رفتار انسان، از منظر نهج البلاغه اختصاص داده است.

بخش دوم اين فصل را با عنوان عوامل فكرى- عقيدتى انحراف انسان، به موضوع تأثير پيشينه‌هاى ذهنى و باورها و اعتقادات بر رفتارهاى انسانى اختصاص داده است.

در بخش سوم اين فصل، كه داراى عنوان عوامل اجتماعى انحراف انسان است، عوامل و محرك‌هاى اجتماعىِ تأثيرگذار بررفتار انسان را مورد تجزيه و تحليل قرار داده است.

در بخش چهارم، عوامل سياسى انحراف را بررسى كرده است.

در بخش پنجم، عوامل اقتصادى مؤثر در انحراف انسان، با استناد به احاديث نهج البلاغه مورد اشاره قرار گرفته است.

در قسمت پايانى اين تحقيق، همانند ساير گزارش‌هاى تحقيقى، بحثى با عنوان جمع‌بندى و نتيجه‌گيرى را گنجانده است.

348. عوامل انقراض امت‌ها در قرآن و «نهج البلاغه»

، نصرت اللَّه جمالى، كارشناسى ارشد علوم قرآن و حديث، دانشكده اصول دين قم، استاد راهنما: آية اللَّه مصطفى محقق داماد، استاد مشاور: دكتر عبد اللَّه محمّدى، 1378، 216 ص.

اين تحقيق، يك بحث جامعه‌شناختى و روان‌شناختى اجتماعى، براى مسائل حكومتى است كه در آن، راه‌هاى مبارزه با سقوط و فروپاشى امت اسلامى را تفسير مى‌نمايد.

نگارنده، بحث خود را در دو بخش عمده تدوين نموده است:

بخش نخست را پيرامون واژه‌هاى «عوامل»، «امت»، و «انقراض» و واژه‌هاى جايگزين آنها آورده است.

در بخش دوم، سيزده عامل فروپاشى و سقوط حكومت‌ها و جوامع را بيان مى‌كند و هر عامل را با ارائه نظريه و استنساخ نهايى همراه كرده، در ضمن آيات و روايات، مورد تحليل وبررسى قرار داده و هر كجا لازم به برداشت جداگانه بوده، ذكر كرده است. عوامل مذكور عبارت‌اند از: عدم اطاعت از رهبرى، ظلم و بى‌عدالتى، ترك جهاد، تفرقه و اختلاف، استبداد به رأى، دنيا گرايى سران امت، عبرت نگرفتن از انقراض امت‌هاى پيشين، فقر و تهيدستى، برخورد ناشايسته، انداختن بارسنگين بر دوش مردم، جلوگيرى از حق وگرايش به باطل، عدم شناخت حق ازباطل، و دورشدن از رحمت خداوند.