معجم‌نگارى موضوعى، روش ديگرى بود كه مفيدتر و تخصصى‌تر از معجم الفاظ بود؛ زيرا از الفاظ موجود در متن فراتر مى‌رفت و به محتواى متن مى‌پرداخت، متون مشابه لفظى و معنوى را در كنار هم قرار مى‌داد و موضوعات اصلى و ريزموضوعات را مرتب مى‌كرد.

گستردگى متون و موضوعات استخراج‌شده، اين‌گونه نگارش را بسيار سخت و دشوار مى‌كند؛ بنابراين، محدوده تحقيق به طور معمول به كتابهاى خاص محدود مى‌شود.

پژوهشهاى قرآنى گوناگونى نيز با اين شيوه منتشر شده است. رويكرد حديثى اين شيوه بيشتر به نهج البلاغه محدود مى‌شود. الهادي إلى موضوعات نهج البلاغه، تصنيف نهج البلاغه، المعجم الموضوعى لِنهج البلاغه و فرهنگ آفتاب،[1] از جمله كتابهايى هستند كه با دقت در متون علوى نهج البلاغه تأليف شده‌اند.

معجم موضوعى صحيفه سجاديه و تصنيف موضوعى غرر الحكم نيز از گروه معجم‌هاى موضوعى هستند. شايان ذكر است كه پژوهش در اين زمينه به كارِ گروهى و دقت بيشتر و منسجم‌ترى نياز دارد. زيرا لازم است با مطالعه و دقت در تمامى متون، نمايه‌هاى مناسب با توجه به عناوين اصلى و فرعى ساخته شود و در يك بستر مناسب قرار گيرد.[2]

8. استفاده از رايانه‌

يكى از عوامل مهم و تأثيرگذار در گسترش پژوهشهاى حديثى، استفاده از رايانه در علوم اسلامى بود. رايانه‌هاى شخصى، مدت زمان كوتاهى پس از اختراع (كمتر از ده سال) به حوزه علوم اسلامى وارد شد و مورد استفاده قرار گرفت.

مزاياى استفاده از رايانه در پژوهشهاى حديثى، سبب رشد سريع و گسترش روزافزون آن گشت. حجم بسيار كم، استفاده آسان، امكان جستجوهاى پيچيده و تركيبى، در اختيار گذاردن متون حديثى فراوان، ارتباط مستقيم الفاظ و متن (بر

[1] اين مجموعه به ترتيب به دست فرزانگانى چون آيت الله مشكينى، لبيب بيصون، اويس كريم محمد و معاديخواه، نگارش يافته است.

[2]. نمايه‌سازى از مطالب و موضوعات مورد بحث در حديث، از شيوه‌هاى علمى و پركاربرد است. نمايه‌سازى دقيق، پژوهش دشوار است كه به مهارتهاى علمى و تجربى فراوان نيازمند است.