درآمد

اگرچه مكتب اخباريگرى، حركتى پويا و پيشرو نيست؛ ولى نمى‌توان تأثيرگذارى آن را بر جامعه شيعى انكاركرد. اين تفكر حدود دو قرن به فعاليت خود ادامه داد و آثار منفى و مثبتى را از خود بر جاى نهاد.

مقاومت در برابر حركت اجتهادى و نظريه‌پردازى مجتهدان، ثمره منفى فعاليتهاى طرفداران اين تفكر بود. منزوى شدن فقيهان ژرف‌انديش و ميدان‌دارى عالمان متوسط در ساماندهى فرهنگ توده‌اى، از ديگر اثرات منفى اين تفكر بود.

اگر چه تندروى، تكروى، بى‌احترامى به عالمان پيشين، مهجوريت تدبر در قرآن، جمود فكرى، پرهيز از نوآورى و مبارزه با آن، بى‌اعتنايى به تدبر و اجتهاد و ... در تفكر و عمل برخى از اخباريان مشهود است؛ ولى اين عوامل نبايد موجب ناديده انگاشتن خدمات اين گروه گردد. گرايش به آموزه‌هاى نقلى و اعتناى فراوان به حديث به عنوان منبع معرفتى، جامع‌نگاريهاى حديثى، تدبر و تأمل در متون حديثى، تربيت نسلى جديد از محدثان شيعى و ... از جمله خدمات اين گروه به معارف شيعى است. به عبارتى ديگر، اوج گرايش عالمان به متون حديثى، در قرنهاى يازدهم و دوازدهم است. جامع‌نگاريهاى ماندگار حديثى همچون وسائل الشيعه، وافى و بحار الانوار از مهم‌ترين ثمرات اين تفكر است. انديشه بازگشت به متون نقلى نيز در اين زمان آغاز شده و گسترش يافته است. شرح‌نويسى بر كتابهاى حديثى، همچون روضة المُتّقين، لَوامِع صاحبقَرانى، مَلاذُ الأَخيار، شروح گوناگون كتاب كافى و صحيفه سجاديه نيز با اين تفكر حديثگرا مرتبط است. بنابراين از آثار و فوايد باقى‌مانده از اين تفكر نيز مى‌بايست قدردانى شود.