گفتنى است كه بسيارى از اين مطالب از كتاب جامع ايشان، يعنى بحار الأنوار، اخذ و به زبان فارسى ترجمه شده است.

آقا جمال خوانسارى (م 1122 ه)

خاندان خوانسارى، خاندانى عالم‌پرور بوده‌اند. آقا حسين خوانسارى و دو فرزندش آقا جمال و آقا رضى از فقيهان حديث‌شناس و حديث‌نويس اين خانواده‌اند.

آقا جمال خوانسارى، افزون بر شرح لمعه و ساير نگارشهاى فقهى، برخى از آثار حديثى را نيز به فارسى ترجمه كرده است. مشهورترين اثر او شرح و ترجمه غرر الحكم است كه در هفت جلد به چاپ رسيده است. دقت و تيزبينى آقا جمال خوانسارى در نقل و ترجمه صحيح روايات غرر الحكم جالب و ستودنى است. اين كتاب به همت مرحوم جلال‌الدين محدث ارموى به چاپ رسيده است.

علاوه بر اين، ايشان صحيفه سجاديه، الفصول المختاره و چند رساله حديثى ديگر را نيز ترجمه كرده است.

خاتمه‌

علاوه بر دانشمندان و حديث‌پژوهان يادشده، شمار ديگرى از عالمان حديث‌نگار نيز در اين دوران مى‌زيسته‌اند. اسامى برخى اين محدثان به قرار زير است:

1. سيد نعمت‌الله جزائرى (م 1112 ه): وى نزديك به پنجاه كتاب و رساله تأليف كرده است كه بيشتر آنها حديثى است. از جمله اين آثار مى‌توان نور البراهين و النور المبين فى قصص الأنبياء و المرسلين را نام برد.

2. محمد بن محمد محسن فيض كاشانى (م 1115 ه)، فرزند فيض كاشانى و نويسنده كتاب معادن الحكمة فى مكاتيب الأئمَّه و كتابهاى ديگر.

3. سليمان بن عبدالله ماحوزى (محقق بحرانى) (م 1121 ه)، نويسنده بيش از يكصد كتاب و رساله كه بيشتر آنها پيرامون شرح حديث يا علوم مرتبط با آن است.

4. شيخ عبدالله بن صالح سماهيجى (م 1135 ه)، نويسنده الصحيفة العلويه و التحفة المرتضويه. او از اخباريان افراطى است و نگاشته‌هايى در ردّ مجتهدين و تقويت مسلك اخبارى دارد.