عرض مى‌كنم.

امام صادق عليه السلام در سال 83 هجرى قمرى متولد و در سال 148 هجرى قمرى به شهادت رسيدند. ايشان يازده سالِ اوّلِ عمر پر بركت خويش را در خدمت جدّ بزرگوارش حضرت على بن الحسين زين العابدين عليه السلام و در دامن ايشان گذرانيد.

پس از شهادت امام سجاد عليه السلام، تا سنّ سى و دو سالگى در خدمت پدرش، حضرت امام باقر عليه السلام زندگى كرد.

پس از شهادت امام باقر عليه السلام دوران امامتِ امام صادق عليه السلام شروع شد و بيست و نه سال به طول انجاميد.

اوايل عمر مبارك امام صادق عليه السلام، مصادف با دوره حكومت عبد الملك بن مروان اموى بود و ايشان در دوره منصور دوانيقى، به شهادت رسيدند. محلّ اقامت ايشان، شهر مدينه بود.

امام صادق عليه السلام در دوران زندگى شريفِ خود به تبليغ دين و تدريس علوم مختلف اسلامى مانند تفسير، فقه، اصول و ديگر علوم اسلامى، اشتغال داشتند.

حتى بر طبق برخى از نقل‌ها، ايشان به بعضى شاگردانشان مانند جابر بن حيان، علم شيمى و فيزيك و طبيعى هم آموختند و آنها در محضر ايشان، رساله‌هايى به رشته تحرير در آوردند.

مدرسه امام صادق عليه السلام در مدينه چهار هزار شاگرد داشته است كه همه آنها بدون واسطه در محضر امام صادق عليه السلام درس خوانده‌اند. البته دوران تحصيلِ همه آنها، هم‌زمان نبوده است. مدرسه امام صادق عليه السلام شعبه‌هايى هم در مكه و كوفه داشت.

مقام علمى امام صادق عليه السلام براى دوست و دشمن، مُحرَز بود. برخى اوقات، حكومت‌هاى ستمگرِ وقت كه قصد ضربه زدن به ايشان را داشتند، با سلاح علم وارد معركه مى‌شدند.

از جمله، يك بار منصور دوانيقى، ابو حنيفه را به دربار احضار كرد و به او گفت:

ما مى‌خواهيم امام صادق را به دربار احضار كنيم. شما هم بايد در اين جلسه شركت كنيد و با او بحثِ علمى بنماييد.

منصور به ابو حنيفه فرصت داد تا خودش را براى بحث علمى با امام صادق عليه السلام آماده كند.

ابو حنيفه در مهلتى كه منصور به او داده بود، چهل مسئله مشكل از مسائل مشكل علم فقه و تفسير را جمع‌آورى كرد و مدّت‌ها روى آنها كار كرد تا در مناظره دربار منصور، آنها را از امام صادق عليه السلام بپرسد.

پس از آماده شدن ابو حنيفه، امام صادق عليه السلام را بدون اطلاع قبلى به دربار احضار كردند. منصور، ابو حنيفه را به امام صادق عليه السلام معرفى نمود. امام صادق فرمود: او را مى‌شناسم. زيرا ابو حنيفه دو سال در خدمت ايشان درس خوانده بود.

سپس ابو حنيفه سؤالاتش را يك به يك مطرح كرد. امام صادق به همه سؤالات ابو حنيفه پاسخ داد. ابو حنيفه گفت:

«ما رَأَيْتُ عالِماً اعْلَمَ مِنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ.» يعنى من هرگز عالم و دانشمندى متبحرتر و فاضل‌تر از جعفر بن محمد (امام صادق عليه السلام) نديده‌ام.

پس از آن جلسه، شخصى به ابو حنيفه گفت: من مقدارى مال، نذر بر امام كرده‌ام.

آنها را به چه كسى بدهم؟ و به تعبير ديگر، امام مسلمانان در عصر حاضر كيست؟

ابو حنيفه گفت: آن اموالى را كه نذر كرده‌اى، به جعفر بن محمد بده.

اين جوابِ ابو حنيفه براى او اسباب زحمت و درد سرِ سياسى شد و او را گرفتار كرد.

آنچه عرض كردم، گزارش بسيار مختصرى از حيات علمى امام صادق عليه السلام بود.

از نظر سياسى، امام صادق عليه السلام مخالف‌