دوم: تلاش؛ اين اراده نبايد به صورت ضعف و ناتوانى در محيط فكر و انديشه و روح رسوخ كرده، بلكه بايد به گونه‌اى باشد كه تمام ذرات وجود انسان را به حركت واداشته و نهايت سعى و تلاش خود را به كار بندد؛ واژه «سعيها» كه به عنوان تاكيد ذكر شده، حاكى است كه انسان بايد آخرين سعى و تلاش خود را كه براى رسيدن به آخرت لازم است انجام داده و چيزى فروگذار نكند.

سوم: ايمان؛ همه تلاش‌ها و كوشش‌ها نيز بايد توأم با «ايمان» باشد، ايمانى ثابت و استوار؛ چرا كه تصميم و تلاش هنگامى به‌ثمر مى‌رسد كه از انگيزه‌اى درست، سرچشمه گيرد، و آن چيزى جز ايمان به خدا نيست؛ درست است كه سعى و تلاش براى آخرت بدون همراهى ايمان امكان‌پذير نبوده و مفهوم ايمان در آن نهفته است؛ ولى از آنجا كه ايمان، اصلى اساسى و بنيادين در اين راه است، از اين رو به آن مقدار از دلالت التزامى بسنده نكرده و با صراحت به ايمان به عنوان يك شرط اشاره مى‌شود.[1]

توشه اخلاقى؛ منش خداگونه‌

زندگى بشر در دنيا همچون زندگى در بهشت سپرى نمى‌شود، به گونه‌اى كه طبيعت، تمام خواسته‌هايش را برآورده سازد؛ نه تنها چنين نيست بلكه حتى گاه با رنج‌ها و تلخكامى‌هاى ناشى از طبيعت و عوامل ديگر نيز روبه‌روست؛ در زندگى دنيوى افزون بر سعى و عمل، داشتن منش و خوى نيك، راز تعالى و حركت در مسير حيات دينى است؛ بدون‌

[1]. تفسير نمونه، ج 12، ص 65- 66.