گفته مى‌شد، چون از نوشته ديگرى در تدوين آن استفاده نشده بود. بيشتر اصول در عصر امام باقر (ع) تا امام كاظم (ع)، به‌ويژه در زمان امام صادق (عليهم السلام) تدوين شده‌اند.[61] با توجّه به حجم كم و پراكندگى موضوعى روايات «اصول»، برخى از محدّثان در زمان ائمّه كوشيدند تا با جمع‌آورى رواياتِ يك موضوع خاص در مجموعه‌اى مستقل، كار دسترسى به روايات را آسان سازند. از اين رو، آثار متعدّدى با عنوان «كتاب» نگاشته شد. مانند كتاب الوضوء، كتاب الزكاة و كتاب الامامة از يونس بن عبد الرحمن.[62]

جوامع حديثى‌

در زمان امام كاظم و امام رضا (عليهماالسلام) و بعد از آن تا زمان غيبت صغرا- كه ارتباط مستقيم با امامان، به‌تدريج دشوارتر مى‌شد- گروهى از عالمان شيعه، به تدوين كتاب‌هايى كه جامع احاديث در موضوعات گوناگون بود، اقدام كردند تا از اين طريق، هم احاديثْ محفوظ بماند، و هم مراجعه به اين كتاب‌ها براى يافتن حديث، آسان گردد. به اين كتاب‌ها، «جوامع اوّليه»، گفته مى‌شود.[63]

هر چند در گذر تاريخ، نسخه‌هاى اغلب اصول، كتاب‌ها و جوامع اوّليه از بين رفته است، امّا بخش عمده‌اى از روايات اين آثار ارزشمند، در جوامع حديثى بعدى، با دسته‌بندى مناسب‌تر و تعداد بيشترى از روايات، ثبت و به نسل‌هاى بعدى منتقل گرديده است.

هر چند اصطلاح «جوامع» بيشتر به كتاب‌هايى اطلاق مى‌شود كه احاديث در آن‌ها به ترتيب باب‌هاى فقه مانند: طهارت، نماز، روزه، حج، جهاد، ارث گرد آمده‌[64] است اما برخى از اين جوامع، مانند كتاب الكافى و بحار الأنوار، علاوه بر مباحث‌

[61]. در اين باره، ر. ك: پژوهشى در تاريخ حديث شيعه، ص 193.

[62]. رجال النجاشى، ص و.

[63]. جوامع اوّليه، مانند: الجامع الكبير فى الفقه، تأليف يونس بن عبد الرحمان و النوادر، تأليف احمد بن محمّد بن عيسى اشعرى و المحاسن، تأليف احمد بن محمّد بن خالد برقى و .... امروزه، تنها بخش‌هايى از كتاب‌هاى النوادر و المحاسن، در دست ما است.

[64]. ر. ك: معجم مصطلحات الرجال و الدراية، ص 50.