برای به دست آوردن ارزش نهضت مقدس اسلام، بررسی اوضاع دو محیط حائز اهمیت است:
1. محیط نزول قرآن؛ محیطی که اسلام در آنجا ظهور و رشد و نموّ کرد.
2. بررسی افکار مردمی که در متمدن‌ترین نقاط جهان آن روز می‌زیستند.
درخشنده‌ترین نقطه‌ای را که در آن روز تاریخ به ما معرفی می‌کند، همان دو محیط امپراتوری «روم» و «ایران» است. برای تکمیل بحث باید اوضاع هر دو کشور را از جنبه‌های مختلف بررسی کنیم، تا از این راه ارزش تمدنی که اسلام آفرید، روشن شود.
روم آن روز، دست‌کمی از رقیب خود، «ایران» نداشت. جنگ‌های داخلی و ستیزه‌های خارجی که دائما با ایران، بر سر «ارمنستان» و غیره داشت؛ مردم آنجا را برای پذیرش یک انقلاب جدید آماده می‌ساخت. اختلاف‌های مذهبی، بیش از هر چیز در توسعه این اختلافات دخالت داشت. در میان بت‌پرستان و مسیحیان شعله جنگ خاموش نمی‌شد، هنگامی که رجال کلیسا حکومت را به دست گرفتند، رقبای خود را سخت تحت فشار نهاده و این خود به ایجاد یک اقلیّت ناراضی کمک می‌کرد و عامل بزرگی را که برای پذیرش دین اسلام و استقبال گرم ملت روم، از این نهضت، می‌توان شمرد؛ محرومیّت دسته‌های مختلف در اثر خشونت رجال کلیسا بود.