«محمد بن عبدالله هلالی استرآبادی»

000-936ه-.ق.

پیش تر اشاره کردیم که بیشتر منابع، هلالی استرآبادی را با لقبش «بدر الدین» یا «نور الدین» معرفی کرده و از بیان نام او غفلت ورزیده اند. لیکن بنابر گزارش فهرست برخی نسخه های خطی، نام کامل او «محمد بن عبدالله خراسانی هراتی جغتایی استرآبادی هلالی» است.

هلالی از مشاهیر شعرای «استرآباد» در قرن دهم ه-. ق. و اصلاٌ از ترکمانان جغتای است. باوجود اینکه زبان مادری او ترکی است، اشعارش را به فارسی سروده است.

نیاکانش به «استرآباد» هجرت کردند و هلالی در «استرآباد» متولد شد. اما در جوانی به «خراسان» سفر کرد. سپس از «خراسان» به «هرات» رفت. در «هرات» زندگی کرد و به شهرت رسید. در شعر هلالی تخلّص نمود و بزرگان را مدح گفت.

او جوانی خوش سیما و سخنور بود. بتدریج در «هرات» به دربار «سلطان حسین بایقرا» راه یافت. مقام بلند ادبی و سیاسی دربار، «امیر علیشیر نوایی»، استعداد بدر الدین را شناخت. او را نواخت و به خواندن، نوشتن و سرودن تشویق کرد.

هلالی دوران پختگی را در دربار «هرات» گذراند و در میانه جنگ «صفویان» و ازبک‌ها، با «شیعه» و «سنی» مدارا کرد. به سال 935ه-.ق. «عبیدالله خان ازبک» «هرات» را تسخیر کرد و مردان زیادی را به طمع تصرف اموالشان، دستگیر نمود. خان ازبک به بهانه‌های واهی و تهمت‌های ناروا، بزرگان شهر را کشت و اموالشان را مصادره کرد.

هلالی نیز مانند بسیاری از شخصیت‌های «هرات»، به تهمت «تشیع»، در مخمصه واقع شد. او از روی ناچاری، قصیده‌ای در مدح «عبیدالله ازبک» سرود. این قصیده مورد توجه خان قرارگرفت و چندی هلالی را در دربار خود محترم داشت. اما شاعران رقیب مانند: «بقایی لنگ» و «شمس‌ الدین قهستانی» بر او حسد ورزیدند و با طرح کردن یک دوبیتی در هجو «عبیدالله خان»، هلالی را متهم ساخته و خان را برکشتن وی تحریک کردند. خان هم که در ربودن اموال و کشتن مردان و زنان دستی پرتحرک داشت، شاعر را به دم تیغ سپرد و اموالش را تصرف نمود.