«سید محمد بن حسین سماکی استرآبادی»

( فخر الدین سماکی) / 918-984ه-.ق.

«فخر الدین محمد بن حسین سماکی استرآبادی»، یکی از مشهورترین فلاسفه و متکلمان «استرآباد» در «قزوین»، پایتخت آن روزگار «ایران» است.

متاسفانه باوجود شهرت و عظمت علمی این دانشمند، منابع تاریخی و شرح حال نگاری، از نوشتن شرح مبسوط زندگی نامه ی وی کوتاهی کرده و اینک مطلب چندان مهمی در دست نیست.

همین قدر می دانیم که اصل وی از «استرآباد» است. برخی او را به روستایی با نام «سماک» از توابع «استرآباد» نسبت می دهند. لیکن در منابع جغرافیایی، اشاره ای به روستایی با این نام وجود ندارد. به نظر می رسد، سماکی با فتحه و تشدید میم، به معنای ماهی فروش، صحیح تر باشد.

در هر حال، به روشنی دانسته نیست که آیا میر فخر الدین سماکی در «استرآباد» زاده شد یا پیش از تولدش، خانواده ی وی به «قزوین» مهاجرت کرد و او در «قزوین» دیده به جهان گشود؟

آنچه مسلم است، اینکه سماکی تحصیلاتش را در «قزوین» و چند شهر دیگر مانند «نجف اشرف» و «شیراز» گذراند.

برخی منابع دو شخصیت را با مشخصات مشابه در قرن نهم و دهم ه-. ق.، شناسایی و معرفی می نمایند. از آنجا که در برخی منابع اشاره ای به شرکت «سید محمدباقر» مشهور به «میرداماد» در درس فخر الدین استرآبادی است، تصور شده است که دو تن فخر الدین استرآبادی یا سماکی وجود دارد.

هم چنین برخی فهرست نویسان، فخر الدین سماکی را تا سال 1077 و شاید هم تا سال 1108ه-.ق. زنده تصور کرده اند. از جمله در فهرست نسخه های خطی مجلس، ذیل «تفسیر آیه الکرسی» ادعا شده است که وی در سال های یاد شده، همراه اردوی «نجف قلی خان بیگلربیگی» با «شاه عباس دوم» به شهرهای «مازندران»، «استرآباد» و... سفر کرده و این مجموعه را در سفرهایش نوشته است. همچنین در معرفی نسخه ی دیگر، نویسنده ی آن را «فخر الدین بن حسین حسینی استرآبادی»، غیر از فخر الدین سماکی دانسته است.

این در حالی است که همان منابع نمی توانند آثار آن دو را به روشنی از هم دیگر جدا کنند. از سوی دیگر سال وفات آن دو را 984ه-.ق. یا نزدیک به این زمان تعیین می کنند.

به نظر می رسد یک تن بیشتر فخر الدین محمد بن حسین حسینی سماکی استرآبادی در قرن دهم ه-. ق. وجود ندارد.

در هر حال سماکی از دانشمندان بنام و از شاگردان ممتاز «امیرغیاث الدین منصور دشتکی شیرازی» متوفای 948ه-.ق. است.

مشهور است که میر فخر الدین مدتی در «نجف اشرف» با «شهید ثانی، زین الدین بن علی» متوفای 965ه-.ق. دوستی داشت. گویا در این ملاقات، یا ملاقات ها، مباحثات و مذاکرات علمی میان آنها برگزار شده است. «شهید ثانی» در حرم مطهر حضرت علی (ع) وی را به عظمت و حق صاحب قبر سوگند داده تا به صراحت نظر خود را درباره ی اجتهاد و