فجر با خطوط طلايى نگاشته شده بود. همچنين تاج بالاى ضريح كه پوشش آن پيش‌تر، از نقره بود، در سال 1378 ه. ق، با طلا عوض شد.[829]

...

توصيف ساختمان آستان مقدس كاظمين (عليهما السلام)

آستان مقدس كاظمين (عليهما السلام) در وضعيت فعلى آن- بدون در نظر گرفتن طرح‌هاى توسعه در دست اجرا در اين آستان و ساير آستانه‌هاى ائمه (عليهم السلام) در عراق- وسيع‌ترين و يكى از باشكوه‌ترين آستانه‌هاى عتبات عاليات عراق، به شمار مى‌آيد. مجموع مساحت صحن، حرم و حاشيه‌هاى آن، حدود 26 هزار مترمربع است.

الف) صحن مطهر

صحن آستان كاظمين (عليهما السلام)، به شكل مستطيل نزديك به مربع مى‌باشد كه طول آن، 370 متر و عرض آن، 350 متر است كه از سه سمت شرقى، غربى و جنوبى، حرم را فراگرفته است. صحن، در شكل و مساحت امروزى آن، مربوط به طرح توسعه فرهاد ميرزا معتمدالدوله، عموى ناصرالدين‌شاه است و كف آن، با سنگ‌هاى مرمر، فرش شده است.

...

...

صحن كاظمين (عليهما السلام) در دوره قاجار، داراى سه ورودى يا دروازه بوده كه تا به امروز، باقى مانده است و اسامى آنها چنين است: باب القريش، باب القبله، باب المراد، باب صاحب الزمان، باب الفرهاديه، باب آينه و باب مسجد صفوى. علامه شهرستانى، يك دروازه ديگر را نيز به عنوان نماد درهاى بهشت كه در قرآن آمده است: (ولها ثمانية أبواب)، به اين درها افزوده است.

ميان هريك از اضلاع سه‌گانه شرقى، غربى و جنوبى صحن، سه ايوان وجود دارد كه بر فراز ايوان‌هاى داخلى دو ضلع جنوبى و شرقى، دو ساعت بزرگ، نصب شده است. ساعت اول را دوست محمد خانِ وزير كه همراه ناصرالدين‌شاه براى زيارت، به عراق‌

[829] . تاريخ حرم كاظمين( عليهما السلام)، ص 142.