و اقامه از او ساقط نمى‌شود. چنان كه اگر جماعت قبلى بدون اذان و اقامه برگزار شده باشد- و لو به اين جهت كه اذان و اقامه ديگرى را شنيده و به آن اكتفا كرده باشند- اذان و اقامه (از اين شخص تازه وارد) ساقط نمى‌شود. و همچنين اذان و اقامه از اين شخص در صورتى كه نماز جماعت از جهت آن‌كه امام جماعت عادل نبوده و مأمومين هم آن را مى‌دانسته‌اند و يا به جهت ديگرى باطل باشد، ساقط نمى‌شود. و همچنين در صورتى كه جاى نماز جماعت با جاى خواندن نماز اين شخص، عرفاً يكى نباشد اذان و اقامه ساقط نمى‌شود، مثل اينكه يكى داخل مسجد باشد و ديگرى پشت بام آن، يا يكى خيلى از جاى ديگرى دور باشد. و آيا اين حكم، اختصاص به مسجد دارد يا در غير مسجد هم جريان دارد؟ مورد اشكال است، بنا بر اين احتياط (واجب) اين است كه در هر حال، چه در مسجد و چه در غير آن (با شرايط مذكور)، اذان و اقامه گفته نشود، بلكه بعيد نيست كه حكم سقوط، اختصاص به مسجد نداشته باشد و همچنين بايد در جايى كه نماز اين شخص و جماعت، هر دوشان ادايى نباشد به اينكه يكى يا هر دوى آن‌ها نماز قضا باشد- چه از خود يا از ديگرى، تبرعاً يا استيجارى- احتياط ترك نشود (اذان و اقامه گفته نشود). و همچنين است (كه بايد احتياط ترك نشود) در جايى كه دو نماز وقتشان يكى نباشد، مثل اينكه نماز جماعتى كه قبلًا خوانده شده نماز عصر بوده و اين شخص مى‌خواهد نماز مغرب بخواند. و در اينگونه موارد مشكل، اگر اذان و اقامه را به قصد رجاء بگويد اشكالى ندارد.

مقدمه ششم [حضور قلب در نماز]

سزاوار است كه نمازگزار در سرتاسر نماز- چه در افعال و چه در اقوال- حضور قلب داشته باشد؛ زيرا كه براى عبد آن مقدارى از نماز او، نماز محسوب مى‌شود كه در آن، با حضور قلب باشد. و حضور قلب يعنى كاملًا به نماز و آنچه را كه در آن مى‌گويد توجه داشته باشد و به حضرت معبود جلّ جلاله كاملًا متوجه باشد و بخواهد كه عظمت و جلال وهيبت او را درك كند و قلب خود را از غير او خالى نمايد، به همين جهت خود را در پيشگاه سلطان سلاطين و بزرگ بزرگان مى‌بيند كه او را خطاب كرده و با او مناجات‌