و تمام است، راجع به عين وجود و اصل حقيقت هستى است، و در دار تحقق جز يك اصل شريف كه سرچشمه تمام كمالات و منشأ تمام خيرات است نيست، و آن حقيقت وجود است. و اگر جميع كمالات عين حقيقت وجود نباشد و به وجهى از وجوه در حاقّ اعيان از او جدايى و با او دوئيت داشته باشد، لازم آيد دو اصل در دار تحقق محقق باشد، و اين مستلزم مفاسد بسيار است. پس، هر چه كمال است، به حسب مفهوم و ماهيت كمال نيست، بلكه به واسطه تحقق و حصول در متن اعيان كمال است، و آنچه در متن اعيان و حاقّ نفس الامر محقق است، يك اصل است و آن وجود است، پس آنچه كمال است به يك اصل، كه آن حقيقت وجود است، رجوع كند.

و نيز به وضوح رسيده كه حقيقت وجود بسيط محض من جميع الجهات است، و تركيب مطلقا از ساحت مقدس او مبراست، مادامى كه به اصل صراحت ذات خود و خلوص حقيقت خود باقى باشد. و اگر از اصل حقيقت خود تنزل كند، تركيب عقلى و خارجى، به حسب مناسبت مشاهد و منازل آن، بر او طارى و عارض شود، ليكن به حسب ذات بسيط و تركيب امر غريب عرضى است.

و از اين بيانات دو قاعده شريفه استفاده شود:

يكى، آنكه بسيط من جميع الجهات كل كمالات است به حيثيت واحده و جهت فارده، و از همان حيثيت كه موجود است عالم و قادر و حىّ و مريد است، و ساير اسماء و صفات جماليه و جلاليه بر او صادق است، و عالم است از جهتى كه قادر است، و قادر است از جهتى كه عالم است، بدون اختلاف اعتبار حتى در عقل. و اما اختلاف مفاهيم اسماء و موضوع له لغات، كه مفاهيم عقليه لا بشرط است، مربوط به اختلاف در حقيقت عينيه نيست، و به وضوح رسيده كه مفاهيم مختلفه كمال از شى‌ء واحد انتزاع مى‌شود، بلكه به اين بيان سابق لازم است كه كل مفاهيم كماليه از حيثيت [واحده‌] انتزاع شود. و اگر مفاهيم كمال از حيثيات مختلفه منتزع شود، چنانچه در بعض ممكنات چنين است، اين بالعرض است و از جهت تنزل حقيقت وجود و تشابك آن با اعدام است بالعرض.

و قاعده دوم، آنكه آنچه كامل من جميع الجهات و صرف كمال و خير است بايد بسيط من جميع الجهات باشد. و نيز به تبع دو قاعده ديگر استفاده شد كه آنچه در او تركيب راه دارد، هر طور تركيبى باشد، كامل از جميع جهات نيست و نقص و عدم نيز در او راه دارد، و آنچه ناقص است بسيط مطلق نيست.