حافظين كتب و مسفورات اهل علم باللّه و ملائكه و يوم الآخرة هستند. اگر علوم آنها نشانه و علامت است، چرا در قلوب خود آنها تأثيرات نورانيت نكرده، سهل است، بر ظلمات قلوب و مفاسد اخلاق و اعمال آنها افزوده! و در قرآن كريم ميزان براى شناختن علما بيان فرموده است آنجا كه فرمايد: إنّما يخشى اللّه من عباده العلماء [1] خشيت از حق از مختصات علما [است‌]، هر كس داراى خوف و خشيت از حق تعالى نشد، از زمره علما خارج است. آيا در قلب ما از آثار خشيت چيزى است؟

اگر هست، چرا در ظاهر ما اثرى از آن پيدا نيست.

در حديث شريف كافى سند به جناب أبو بصير رساند، قال: سمعت أبا عبد اللّه عليه السّلام، (خ ل: أبا جعفر) يقول كان أمير المؤمنين، عليه السّلام، يقول: يا طالب العلم، انّ العلم ذو فضائل كثيرة: فرأسه التّواضع، و عينه البراءة من الحسد، و أذنه الفهم، و لسانه الصّدق، و حفظه الفحص، و قلبه حسن النّيّة، و عقله معرفة الأشياء و الامور، و يده الرّحمة، و رجله زيارة العلماء، و همّته السّلامة، و حكمته الورع، و مستقرّة النّجاة، و قائده العافية، و مركبه الوفاء، و سلاحه لين الكلمة، و سيفه الرّضا، و قوسه المداراة، و جيشه محاورة العلماء، و ماله الأدب، و ذخيرته اجتناب الذنوب، و زاده المعروف، و ماؤه الموادعة، و دليله الهدى، و رفيقه محبّة الأخيار. [1] اين‌ها را كه حضرت امير المؤمنين، عليه السلام، ذكر فرمودند علامت علما و آثار علم است. پس، اگر كسى داراى علوم رسميه شد و از اين امور خالى است، بداند كه حظى از علم ندارد، بلكه از اصحاب جهالت و ضلالت است، و در عالم ديگر اين مفاهيم و جهالات مركبه و قال و قيل‌ها براى او حجب ظلمانيه است، او حسرت او در روز قيامت اعظم حسرتها است. پس، ميزان در علم آن است كه آيت و علامت و نشانه باشد و خودى و خوديت در آن نباشد و انانيّت در محل او محو و نابود شود، نه آنكه باعث نخوت و خود بينى و خود نمايى و تكبر شود.

و نيز تعبير فرموده است به «محكمه» براى آنكه علم صحيح آن است كه به واسطه نورانيت و روشنيش در قلب اطمينان آورد و شك و ريب را زايل نمايد. چه بسا كه انسان در تمام مدت عمر خوض در براهين و مقدمات آن كند و براى هر يك از

[1] «ابو بصير گفت از امام صادق (ع) [در نسخه‌اى: امام باقر (ع)] شنيدم كه فرمود امير المؤمنين (ع) مى‌فرمود: «اى دانشجو، دانش داراى فضايل فراوانى است. پس سر آن فروتنى، و چشم آن بيزارى از حسد، و گوش آن ادراك، و زبان آن راستگويى، و حافظه آن كاوش، و دل آن نيكخواهى، و خرد آن دريافتن چيزها و كارها، و دست آن بخشودن، و پاى آن ديدار دانشمندان، و همت آن درستى، و حكمت آن پرهيزگارى، و جايگاه آن رستگارى، و جلودار آن تندرستى، و راهبر آن وفا، و جنگ افزارش نرم زبانى، و شمشير آن خشنودى، و كمان آن مهربانى، و لشگر آن گفتگوى با دانشمندان، و دارايى آن ادب، و پس انداز آن دورى از گناهان، و توشه آن نيكى، و آب آن سازگارى و راهنماى آن هدايت الهى، و همراه آن دوستى نيكان است.» اصول كافى، ج 1، ص 48، «كتاب فضل العلم». «باب النوادر»، حديث 2.

______________________________

[1] (فاطر- 26)