یادداشتهای استاد مطهری، ج 1، ص: 287

یادداشت انسان کامل

1. مسأله وجود انسان کامل در هر زمان و انتقال مقام انسان کامل مانند یک روح باقی (به یک معنی) از فردی به فرد دیگر و اینکه به حسب عقیده شیعه زمین خالی از انسان کامل نیست و او حامل ولایت (روح انسانیت) است.

2. معنی کمال چیست؟ و فرق آن با تمام [1] و اینکه این هر دو در مقابل ناقص قرار میگیرند. آیا کمال مساوی با وجود است و نقص با عدم (البته عدم ملکه یعنی حد وجود یک شئ دیگر، و تکامل پشت سرگذاشتن حدود است و انسان کامل یعنی انسانی که همه حدود ممکن را پشت سر گذاشته است).

3. اینکه مرحله و حد یقفی در کار است و یا ترقیات و تکامل انسان لایتناهی است، بحثی که درباره صلوات هست و سید علیخان در (شرح صحیفه) طرح کرده است.

4. نظر عرفا درباره کمال انسان و انسان کامل که فانی در حق است و جز او نمیبیند و جز او نمیخواهد. از نظر عرفا کمال انسان در توحید حقیقی شهودی است که از خود فانی و خالی میشود و جز او و شؤون و اسماء و صفات او نمیبیند. خلق یکباره تبدیل میشود به حق مقید و به شؤون و جلوات و صفات و اسماء حق. از نظر آنها هرچه جز این است نقص انسان است.

بحث عرفا در سطحی بسیار بالا است [2] و جز کسی که عملًا وارد این وادی شده باشد و لااقل مراحلی و منازلی را طی کرده باشد

---

[1]. برای این جهت رجوع شود به تفسیر (المیزان) جلد 5، صفحه 191 ذیل آیه «الْیوْمَ أکمَلْتُ لَکمْ دینَکمْ ...» و به الهیات (شفا) آنجا که موجود را به ناقص و تام و فوق التمام تقسیم میکند و به (اصول فلسفه)، پاورقیهای جلد 4 آنجا که تکامل معنی میشود.

[2]. از جمله مشخصات انسان کامل عرفا ولایت و تسلط بر دلهاست. داستان ابراهیم ادهم که میگوید:.