یادداشتهای استاد مطهری، ج 1، ص: 248

ایجاب میکند که مسلمان هیچ گونه تعهدی را عملًا نپذیرد و مسؤولیت را از خود سلب کند. اسلام گذشته از اینکه صریحاً اختیار و آزادی بشر و مسؤولیت او را در برابر سعادت و شقاوت خودش میپذیرد و او را موجودی متعهد معرفی میکند و گذشته از منزه دانستن اسلام خداوند را از شرکت در مسؤولیت و اینکه نفوذ مشیت واراده خداوندی و عمومیت قضا و قدر او به شکلی نیست که از بشر سلب مسؤولیت کند و یا خداوند را شریک در مسؤولیت قرار دهد، مسألهای دارد به نام «امر به معروف» که یکی از ارکان اسلامی است، جزء لاینفک تعلیمات اسلامی است، یکی از ابواب فقه اسلام است و در فقه همواره مانند نماز و روزه و حج و جهاد و مانند بیع و اجاره و وکالت و نکاح و طلاق و مانند ارث و قضا و شهادات و حدود و قصاص مطرح است (گو اینکه متأسفانه چند صد سال است که از رسالههای عملیه خارج شده است و فقط در متن فقه فنی و علمی باقی مانده است و این خیلی عجیب است). طبق این مسأله و این اصل نه تنها هر فردی از نظر شخص خودش و نفس خودش متعهد است، مسؤول است؛ از نظر خانوادهاش، از نظر اجتماعش و در برابر خانواده و اجتماعش متعهد و مسؤول است.

قدرت، تجمع و تشکل و تهیه وسایل و اسباب و لوازم و نفوذ در سطح عالی اجتماعی:

یادداشت امر به معروف، یک مسؤولیت، شرایط اجرایی

این تعهد و مسؤولیت، هم عملًا سنگینتر است و هم علماً [1]؛ یعنی انسان از نظر فردی هنگامی میتواند مسؤولیتهای خود را انجام دهد و به تعهدات خود عمل نماید که از طرفی آنها را بشناسد و بداند و به

---

[1]. به عبارت دیگر این تعهد و مسؤولیت صلاحیت میخواهد و این صلاحیت دو وظیفه مهم را ایجاب میکند: یکی آگاهی و خبرت و بصیرت اجتماعی در کارها که از آن کسان نباشیم که «ما یفسده اکثر ممّایصلحه» و به عبارت دیگر رشد اسلامی که در ورقههای «رشد اسلامی» در آن زمینه بحث کردهایم، دیگر تعاون و همکاری و تحصیل قدرت. اولی علم و بینش است و دومی قدرت. از نظر علمی، روانشناسی و جامعه شناسی لازم است و از نظر قدرت، تجمع و تشکل و تهیه وسایل و اسباب و لوازم و نفوذ در سطح عالی اجتماع.