یادداشتهای استاد مطهری، ج 1، ص: 127

یعنی انسان صاحب نیروی اختیار و انتخاب و ترجیح است. رابطه این آزادی با قضا و قدر، ایضاً با عدل الهی و نظریه معتزله و اشاعره.

6. اما اراده که غیر از میل است.

7. اما رابطه آزادی و اراده یا اختیار در مقابل جبر.

8. اما میدان که آن سه [حوزه] است: جهان، نفس، اجتماع

تعریف آزادی - سخن هرلدلسکی

در کتاب (تعلیمات اجتماعی) دوم دبیرستان (در سال 48- 49) صفحه 18 مینویسد:

«هرلدلسکی دانشمند بزرگ زمان در کتاب (آزادی در دولت امروز) مینویسد: منظور من از آزادی، نبودن مانع برای آن اوضاع و شرایط اجتماعی است که وجود آنها در تمدن امروز لازمه خوشبختی فرد است.»

آزادی طبیعت یا آزادی اراده و خواست

در حقوق امروز دو اشتباه و یا دو نقص از نظر آزادی هست. یکی اینکه علت و مبنای ضرورت آزادی و احترام آن را و اینکه انسانیت اقتضا میکند احترام آزادی را، حیثیت ذاتی بشر میدانند بدون اینکه بتوانند توضیح دهند که این حیثیت چیست و چه امتیازی است در انسان و چرا باید رعایت شود؛ آیا صرفاً مصلحت عموم چنین اقتضا میکند یا امری مافوق مصلحت افراد است؟.

دوم آنکه آن چیزی که [به موجب آن] آزادی و مطلق بودن را ضروری و لازم میدانند همان خواست و اراده است، آنهم به خاطر اینکه اراده انسان است. میگویند چون انسان محترم است (اومانیسم) اراده انسان و عقیده انسان هم محترم است، پس هرچه هم مورد تعلق اراده و عقیده واقع شود محترم است.