محیط اخلاقی و اجتماعی نامساعد

علّت دیگر گرایشهای مادّی این است که جوّ روحی و اخلاقی انسان با اندیشه خداشناسی و خداپرستی نامساعد باشد. خداشناسی و خدا پرستی طبعاً مستلزم یک نوع تعالی روحی خاصّی است؛ بذری است که در زمینهای پاک رشد میکند. زمینهای فاسد و شوره زار، این بذر را فاسد میکند و از میان میبرد. اگر انسان در عمل، شهوتران و مادّه پرست و اسیر شهوات گردد، تدریجاً افکار و اندیشههایش هم به حکم اصل انطباق با محیط، خود را با محیط روحی و اخلاقی او سازگار میکنند، یعنی اندیشههای متعالی خداشناسی و خداپرستی و خدادوستی جای خود را به افکار پست مادّیگری و اینکه هستی لغو و بیهوده است، حساب و کتابی درکار عالم نیست، دم غنیمت است و امثال اینها میدهد.

هر فکر و اندیشهای برای اینکه رشد کند و باقی بماند، زمینه روحی مساعدی میخواهد. چقدر زیبا و عالی در آثار دینی گفته شده است که:

لا یدخل الملائکة بیتا فیه کلب او صورة کلب [1].