توهّم محال

اگر مقصود از تغییر و تبدیل سرنوشت و غیر حتمی بودن آن از جنبه الهی این باشد که علم و اراده الهی چیزی را ایجاب کند و آنگاه عاملی مستقل که آن عامل از قضا و قدر سرچشمه نگرفته است، در مقابل آن پیدا شود و آن را برخلاف آنچه مشیت و اراده و علم حقّ اقتضا کرده ایجاد کند و یا آنکه آن عامل مستقلّ خارجی، علم و مشیت حقّ را عوض کند، البتّه چنین چیزی محال است؛ و همچنین از جنبه علّیت عمومی، اگر مقصود این باشد که علّیت عمومی چیزی را ایجاب کند و عاملی در مقابل علّیت عمومی پیدا شود و آن را بیاثر کند، البتّه محال است، زیرا تمام عوامل هستی از علم و اراده حقّ سرچشمه میگیرد و هر عاملی که در جهان خودنمایی میکند، تجلّی علم و اراده حقّ و مظهر خواست خداوند و آلت اجرای قضا و قدر اوست، و نیز هر عاملی را که در نظر بگیریم، محکوم قانون علّیت و مظهری از مظاهر آن است، عاملی که خود تجلّی اراده حقّ و مظهر خواست او و آلت اجرای قضا و قدر او نباشد یا از حوزه قانون علّیت خارج بوده باشد و در مقابل آن عرض اندام کند، تصوّر ندارد.

پس تغییر و تبدیل سرنوشت به معنی قیام عاملی در نقطه مقابل قضا و قدر یا در جهت مخالف قانون علّیت، محال و ممتنع است.

حقیقت ممکن

و امّا تغییر سرنوشت به معنی اینکه عاملی که خود نیز از مظاهر قضا و قدر الهی و حلقهای از حلقات علّیت است سبب تغییر و تبدیل سرنوشتی بشود، و به عبارت دیگر، تغییر سرنوشت به موجب سرنوشت و تبدیل قضا و قدر به حکم قضا و قدر، هر چند شگفت و مشکل به نظر میرسد امّا حقیقت است.

شگفتتر آنجاست که قضا و قدر را از جنبه الهی در نظر بگیریم، زیرا تغییر قضا و قدر از این جنبه، مفهوم تغییر در عالم علوی و الواح و کتب ملکوتی و علم الهی به خود میگیرد. مگر ممکن است در علم خداوند تغییر و تبدیل پیدا شود؟!! این شگفتی آنگاه به سر حدّ نهایی خود میرسد که حوادث سفلی و مخصوصا اراده و افعال و