یصل الرّجل بصلة، و ینفق نفقة للّه وحده لا شریک له، فتکتب له سرّا، ثمّ یذکرها فتمحی فتکتب له علانیة، ثمّ یذکرها فتمحی و تکتب له ریاء [1].

نگهداری عمل از خود عمل مشکلتر است. راوی گفت: نگهداری عمل یعنی چه؟

امام فرمود: یعنی انسان عملی برای خدای یکتا دور از چشم مردم انجام میدهد و در نامه عمل او همینطور ثبت میشود؛ بعد آن عمل را بازگو میکند؛ آن عمل از صورت یک عمل سرّی محو میشود و به عنوان یک عمل علنی در نامه عمل او ثبت میگردد. بار دیگر آن عمل را بازگو میکند. در اینوقت آن عمل از دیوان حسنات محو میشود و به عنوان یک عمل «ریائی» در دیوان سیئات او ثبت میگردد.

زیر صفر

تا اینجا سخن از مقبولیت و عدم مقبولیت طاعات و اعمال نیک و مثبت غیر مسلمانان بود، و به عبارت دیگر سخن درباره بالای صفر بود، سخن در این بود که آیا کارهای خیر آنها، آنها را بالا میبرد یا خیر؟

اکنون ببینیم تکلیف زیر صفر یعنی گناهان و اعمال شرّ غیر مسلمانان چه میشود؟ آیا همه آنها در این جهت یکسانند؟ یا فرقی درکار است؟ به علاوه در زیر صفر یعنی درکارهای شر و پایین برنده، آیا میان مسلمان و غیر مسلمان و همچنین میان شیعه و غیر شیعه فرق است یا نه؟ آیا مسلمان و خصوصا مسلمان شیعه از نظر زیر صفر نوعی مصونیت دارد یا خیر؟

ضمن مطالب گذشته معلوم شد که خداوند آنگاه بشر را معذّب میکند که از روی تقصیر یعنی عالماً عامداً مرتکب خلاف شود نه از روی قصور و دستنارسی. قبلًا آیهای که اصولیون «قاعده قبح عقاب بلابیان» را از آن استنباط میکنند ترجمه و تفسیر کردیم. اکنون برای اینکه وضع غیر مسلمانان را در زیر صفر روشن کنیم، یعنی برای اینکه مجازاتها و کفرهای آنها را درکارهای شرّی که مرتکب میشوند بررسی کنیم ناچاریم مسأله دیگری که در معارف اسلامی مطرح است و ریشهاش در قرآن مجید است مطرح کنیم و آن، مسأله «قصور» و «استضعاف» است. اینک بحث خود را تحت این عنوان آغاز میکنیم.