خدا برای تربیت و پرورش جان انسانها دو برنامه تشریعی و تکوینی دارد و در هر برنامه، شدائد و سختیها را گنجانیده است. در برنامه تشریعی، عبادات را فرض کرده و در برنامه تکوینی، مصائب را در سر راه بشر قرار داده است. روزه، حج، جهاد، انفاق، نماز، شدائدی است که با تکلیف ایجاد گردیده و صبر و استقامت در انجام آنها موجب تکمیل نفوس و پرورش استعدادهای عالی انسانی است. [1] گرسنگی، ترس، تلفات مالی و جانی، شدائدی است که در تکوین پدید آورده شده است و بطور قهری انسان را در بر میگیرد.

بلا برای اولیاء

از این رو است که وقتی خدا نسبت به بندهای از بندگانش لطف مخصوصی دارد او را گرفتار سختیها میکند. جمله معروف «البلاء للولاء» مبین همین اصل است.

در حدیثی از امام باقر (ع) آمده است که:

انّ اللّه عزّ و جلّ لیتعاهد المؤمن بالبلاء کما یتعاهد الرّجل اهله بالهدیة من الغیبة. [2]

«خدا از بنده مؤمنش تفقّد میکند و برای او بلاها را اهداء مینماید همانطوری که مرد در سفر برای خانواده خودش هدیهای میفرستد.»

در حدیث دیگر از حضرت امام صادق (ع) آمده است:

انّ اللّه اذا احبّ عبدا غتّه بالبلاء غتّا. [3]

«خدا زمانی که بندهای را دوست بدارد او را در دریای شدائد غوطهور میسازد».

یعنی همچون مربّی شنا که شاگرد تازه کار خود را وارد آب میکند تا تلاش کند و دست و پا بزند و در نتیجه ورزیده شود و شناگری را یاد بگیرد؛ خدا هم بندگانی را که