آن صحیح باشد، و همچنین بسیار صفتهای دیگر، و از آنجمله است کمّیت و مقدار.

ولی کوچکی یا بزرگی، صفتی نسبی است. وقتی یک جسم را میگوییم کوچک است باید ببینیم با مقایسه با چه چیز و یا نسبت به چه چیز آن را کوچک میخوانیم. هر چیزی ممکن است هم کوچک باشد و هم بزرگ؛ بستگی دارد به اینکه چه چیز را معیار و مقیاس قرار داده باشیم.

مثلًا یک سیب یا گلابی را میگوییم کوچک است، و یک سیب یا گلابی دیگر را میگوییم بزرگ است. در اینجا مقیاس و معیار، حجم سیبها و گلابیهای دیگر است؛ یعنی سیب یا گلابی مورد نظر، نسبت به سایر سیبها یا گلابیها که میشناسیم دارای حجمی کمتر و یا بیشتر است. یک هندوانه خاص را نیز میگوییم کوچک است. این نیز به مقیاس سایر هندوانهها است.

همین هندوانهای که ما آن را خیلی کوچک میبینیم و میخوانیم، از آن سیب بزرگ بزرگتر است، اما چون آن را با مقایسه با هندوانهها میسنجیم نه با سیبها، میگوییم کوچک است.

حجم یک مورچه بسیار بزرگ که از بزرگی آن انگشت حیرت به لب گرفتهاید و حجم یک شتر بسیار کوچک را که از کوچکی آن در شگفتید در نظر بگیرید، میبینید شتر بسیار کوچک میلیونها برابر مورچه بسیار بزرگ است. چطور است که «بسیار کوچک» از «بسیار بزرگ» بزرگتر است؟ آیا این تناقض است؟ خیر، تناقض نیست.

آن بسیار کوچک، بسیار کوچک شترهاست و با مقیاس و قالبی که ذهن به حسب سابقه از شتر ساخته است بسیار کوچک است؛ و آن بسیار بزرگ، بسیار بزرگ مورچههاست و با مقیاس و قالبی که ذهن به حسب سابقه از مورچه ساخته است بسیار بزرگ است.

این است معنی اینکه میگوییم: «بزرگی و کوچکی، دو مفهوم نسبیاند» ولی خود کمّیت یعنی عدد و مقدار- همانطور که اشاره شد- امور حقیقی هستند. اگر یک عده سیب داریم و فی المثل عدد آنها «صد» است، این صد بودن، یک صفت حقیقی است نه یک صفت مقایسهای؛ و همچنین اگر حجم آنها مثلًا نیم متر مکعّب است.

عدد و مقدار از مقوله کم، و کوچکی و بزرگی از مقوله اضافهاند. یک، یا دو، یا سه، یا چهار ... بودن اموری حقیقی هستند، اما اول، یا دوم، یا سوم و یا چهارم ... بودن اموری اضافیاند.

خوب بودن یک قانون اجتماعی به این است که مصلحت افراد و مصلحت اجتماع را توأماً در نظر بگیرد و حقّ جمع را بر حقّ فرد مقدّم بدارد و آزادیهای فرد را تا