بحثی در سه جهت

آنچه تاکنون بحث کردیم درباره تبعیضها و تفاوتها بود. همچنانکه قبلا گفتیم ایرادات و اشکالهای مربوط به «عدل الهی» در چند قسمت است: تبعیضها، فناها و نیستیها، نقصها و کمبودها، آفتها.

قبلًا وعده دادیم که از این چهار نوع ایراد، قسمت اول را تحت عنوان «تبعیضها» مورد بحث قرار دهیم و سه قسمت دیگر را تحت عنوان «شرور». اکنون که از بحث درباره تبعیضها فارغ شدیم وارد بحث شرور میشویم.

پاسخی که حکما به مسأله شرور دادهاند شامل سه قسمت است:

الف. ماهیت شرور چیست؟ آیا بدیها و شرور، اموری وجودی و واقعی هستند یا اموری عدمی و نسبی؟

ب. خواه شرور، وجودی باشند و خواه عدمی، آیا خیرات و شرور، تفکیک پذیرند و یا تفکیک ناپذیر؟ و بر فرض دوم که تفکیک ناپذیرند آیا مجموع جهان با همه نیکیها و بدیها خیر است یا شر؟ یعنی آیا خیرات بر شرور فزونی دارند و یا شرور جهان بر خیرات آن فزونی دارند؟ و یا هیچکدام بر دیگری فزونی ندارد بلکه متساویند؟

ج. خواه شرور، وجودی باشند و خواه عدمی، و نیز خواه از خیرات، تفکیک پذیر باشند و خواه تفکیک ناپذیر، آیا آنچه شرّ است واقعاً شرّ است و جنبه خیریت در آن