این که هم موضوع و هم محمول را تبدیل به نقیضشان کنیم و آنگاه جایشان را عوض نماییم. مثلًا در قضیه «انسان حیوان است» بگوییم: «لا حیوان لا انسان است».

نوع دیگر این است که نقیض محمول به جای موضوع، و خود موضوع به جای محمول قرار گیرد اما به شرط اختلاف در کیف، یعنی به شرط اختلاف در ایجاب و سلب. علیهذا عکس نقیض قضیه «انسان حیوان است» این است که: «لا حیوان انسان نیست».

مثالهایی که ما برای عکس مستوی و عکس نقیض ذکر کردیم هیچکدام از قضایای محصوره نبود، زیرا قضیه محصوره- چنانکه گفتیم- باید مقرون باشد به بیان کمیت افراد، پس باید کلماتی از قبیل «هر» یا «همه» یا «بعض» یا «پارهای» که قبلًا گفتیم «سور» نامیده میشوند بر سر موضوع قضیه آمده باشد مانند: «هر انسانی حیوان است» یا «بعضی از حیوانها انسان هستند»؛ و از طرف دیگر قضایای معتبر در علوم همان قضایای محصوره است. پس لازم است اکنون با توجه به قضایای محصوره شرایط عکس مستوی و عکس نقیض را بیان کنیم.

عکس مستوی موجبه کلیه، موجبه جزئیه است، و همچنین عکس مستوی موجبه جزئیه، موجبه جزئیه است.

مثلًا عکس مستوی «هر گردویی گرد است» این است که «بعضی از گردها گردو هستند» و عکس مستوی «بعضی از گردها گردویند» این است که «بعضی از گردوها گردند». عکس مستوی سالبه کلیه، سالبه کلیه است؛ مثلًا عکس مستوی «هیچ عاقلی

پر حرف نیست» این است که «هیچ پرحرفی عاقل نیست» اما سالبه جزئیه عکس ندارد.

ولی عکس نقیض بنا بر تعریف اول، از لحاظ ایجاب و سلب مانند عکس مستوی است، اما از جهت کلیت و جزئیت به خلاف عکس مستوی است [1]؛ یعنی موجباتِ اینجا در حکم سوالب آنجاست و سوالب اینجا در حکم موجبات آنجاست.

در آنجا عکس موجبه کلیه و موجبه جزئیه، موجبه جزئیه است؛ در اینجا عکس سالبه کلیه و سالبه جزئیه، سالبه جزئیه است. در آنجا گفتیم که عکس سالبه کلیه، سالبه کلیه است؛ در اینجا عکس موجبه کلیه، موجبه کلیه است. در آنجا گفتیم که سالبه جزئیه عکس ندارد، در اینجا موجبه جزئیه